ΑΔΕΣΠΟΤΕΣ ΜΠΑΛΩΘΙΕΣ...

Τέτοιο περιστατικό μόνο στην Κρήτη. Τουρίστας που βρισκόταν ανέμελος στο ξενοδοχείο του κάπου στο Ρέθυμνο, τραυματίστηκε στα καλά του καθουμένου από "αδέσποτη" σφαίρα.

Ξαφνικά αισθάνθηκε ένα έντονο κάψιμο και πόνο στο πόδι.

Ο άτυχος τουρίστας που έφερε τραύμα στον αριστερό μοιρό, όχι όμως διαμπερές, εισήχθη στις 12.00 στο χειρουργείο και υπεβλήθη από ορθοπεδικό χειρουργό του νοσοκομείου σε επέμβαση για την αφαίρεση της σφαίρας.

Όπως όλα δείχνουν ο τουρίστας τραυματίστηκε πιθανότατα από "μπαλωθιά". Εξάλλου το τραύμα μαρτυρά το γεγονός ότι η σφαίρα προήλθε από πυροβολισμό που έγινε από μακρινή απόσταση.

Πλέον βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα για να διαπιστωθεί από που έφτασε εκεί η αδέσποτη σφαίρα...

Δεν είναι δα και το μοναδικό περιστατικό, αφού είναι σχεδόν καθημερινότητα, ιδίως σε κείνη την περιοχή, με ανυποψίαστα θύματα ντόπιους και επισκέπτες κοντά ή πολύ μακριά από το σημείο όπου ρίχνονται στον αέρα οι σφαίρες...

ΤΣΙΚΝΟΠΕΜΠΤΗ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ...

Στο μέσο της κρεατινής εβδομάδας, δηλαδή του Τριωδίου, βρίσκεται η Τσικνοπέμπτη, κατά την οποία παραδοσιακά καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα κρέατος, ενόψει της επερχόμενης νηστείας της Σαρακοστής.

Από το μεσημέρι οι ψησταριές παίρνουν κυριολεκτικά φωτιά, ένεκεν της ημέρας.

Το έθιμο χάνεται στα βάθη των αιώνων, χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή του. Εικάζεται, όμως, ότι προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, που επιβίωσαν του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με την λαογραφία, το φαγοπότι και το γλέντι της ημέρας είναι «ομοιοπαθητικές προσπάθειες για την ευφορία της γης».

Γουρουνόπουλο, αρνί γάλακτος, κοκορέτσι, κοντοσούβλι, σπαλομπριζόλα σούβλας, παϊδάκια, κοτόπουλο , ξυλάκια, μπιφτέκια, είναι κάποια από τα πιάτα που θα έχουν την τιμητική τους

"Ότι τσικνίζει να γυρίζει", αυτό είναι το μότο της ημέρας, η οποία απαιτεί κρέας, κρέας και ακόμα περισσότερο καλοψημένο κρέας. Το αλκοόλ ρέει άφθονο και η διασκέδαση (ασχέτως κρίσης για τους περισσότερους) είναι απαραίτητη.

 Ωστόσο εκτός από το γεγονός, ότι αφού υπάρχει φαγητό, ποτό και διασκέδαση είμαστε καλυμμένοι, μήπως πρέπει να μάθουμε γιατί γιορτάζουμε την Τσικνοπέμπτη;

Τι το ιδιαίτερο έχει αυτή η μέρα τελικά;

1. Η Τσικνοπέμπτη είναι μια ετήσια ως γνωστόν τελετή, που η ιστορία της χάνεται στους αιώνες. Σήμερα, έχει καθιερωθεί ως η ημέρα που τρώμε κρέας.

2. Γιορτάζεται 11 ημέρες πριν την Καθαρά ευτέρα, την Πέμπτη της 2ης εβδομάδας της Αποκριάς, γνωστή και ως Κρεατινή.

3. Οι άλλες εβδομάδες είναι η Προφωνή και η εβδομάδα της Τυροφάγου.

4. Το όνομά της φυσικά προέρχεται από τις λέξεις «τσίκνα», η μυρωδιά δηλαδή του καμένου ψημένου κρέατος και την ημέρα Πέμπτη.

5. Για τους Ελληνορθόδοξους προμηνύει την έναρξη της Σαρακοστής. Της σαρανταήμερης περιόδου νηστείας πριν από το Πάσχα.

6. Βέβαια, παρόμοιες γιορτές με την Τσικνοπέμπτη έχουν ακόμα οι Γερμανοί, την «Weiberfastnacht» και οι Γάλλοι, την «Mardi Gras», δηλαδή τη «Λιπαρή Τρίτη», η οποία ωστόσο αντιστοιχεί στην Ορθόδοξη Καθαρά Δευτέρα. Η «Mardi Gras» γιορτάζεται με ιδιαίτερη χλιδή και σε παλιές γαλλόφωνες περιοχές, όπως είναι η Νέα Ορλεάνη.

7. Λέγεται ότι επιλέχτηκε η Πέμπτη ως ημέρα κρεατοφαγίας, καθώς παραδοσιακά οι ημέρες νηστείας των Ελληνορθόδοξων είναι η Τετάρτη και η Παρασκευή.

8. Στη σημερινή εποχή θεωρείται ότι η Τσικνοπέμπτη είναι η επίσημη ημέρα έναρξης της αποκριάτικης περιόδου.

9. Η Τσικνοπέφτη όπως είναι επίσης γνωστή, ήταν η μέρα που ετοίμαζαν σε παλαιότερες εποχές, το «παστό». Έβραζαν δηλαδή το λίπος με λίγο νερό και το ράντιζαν ταυτόχρονα με νερό, πριν το σουρώσουν.

10. Μια εβδομάδα πριν από την Τσικνοπέμπτη, ξεκινούσε η διαδικασία της σφαγής των γουρουνιών, τα λεγόμενα «χοιροσφάγια». Γι' αυτό η εβδομάδα αυτή ονομαζόταν και σφαγαριά. Κάθε οικογένεια έτρεφε για έναν ολόκληρο χρόνο από ένα γουρούνι, το οποίο κατέληγε ...θύμα της αποκριάτικης κρεατοφαγίας.

11. Σε όλη την περιφέρεια της Πελοποννήσου, την Τσικνοπέμπτη σφάζουν χοιρινά από τα οποία φτιάχνουν διάφορα άλλα τρόφιμα, μεταξύ των οποίων πηχτή, τσιγαρίδες, λουκάνικα, γουρναλοιφή και παστό.

12. Στις Σέρρες το έθιμο της Τσικνοπέμπτης επιβάλλει μεγάλες φωτιές, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, οι πιο τολμηροί πηδούν ανάμεσα από τις φλόγες. Τα «προξενιά» έρχονται στο τέλος, όπου κάποιος αναλαμβάνει να αναμείξει τα κάρβουνα με ένα ξύλο.

13. Λίγο πιο ψηλά, στην Κομοτηνή, πρωταγωνιστής είναι μία κότα, την οποία οι νοικοκυρές σχεδόν καίνε (καψαλίζουν στην ουσία) για να τη φάει η οικογένεια την Κυριακή της Αποκριάς. Η παράδοση μάλιστα αναφέρει, ότι την Τσικνοπέμπτη τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια πρέπει να ανταλλάξουν φαγώσιμα δώρα. Ο άντρας πρέπει να στείλει τον «κούρκο», δηλαδή μία κότα και η γυναίκα μπακλαβά και μια κότα γεμιστή.

14. Στην Πάτρα υπάρχει το έθιμο της Κουλούρας. Καθόλου παράδοξο για την ελληνική παράδοση και αυτό το συγκεκριμένο έθιμο έχει να κάνει με τον γάμο. Η ιστορία αναφέρει, ότι η Γιαννούλα η Κουλουρού θεωρούσε ότι Ναύαρχος Ουίλσων ήταν τόσο τρελά ερωτευμένος μαζί της, που είχε σκοπό να την παντρευτεί. Έτσι εκείνη ντύνεται νύφη και κατεβαίνει στο λιμάνι να τον υποδεχτεί με τη συνοδεία των συμπατριωτών της, οι οποίο διασκεδάζουν και χορεύουν με τα καμώματα της.

15. Τα «Κορφιάτικα Πετεγολέτσια» ή αλλιώς «Κουτσομπολιά» ή «Πέτε Γόλια» είναι μία παράδοση της Τσικνοπέμπτης, που ανήκει στην παλιά πόλη της Κέρκυρας. Η πετεγολέτσα ή πετεγουλιό, σύμφωνα με τους ντόπιους, είναι η προσφιλής, σε πολλούς, συνήθεια του κουτσομπολιού. Στην Κέρκυρα βέβαια, παραδοσιακά πραγματοποιείται με δόξα και καμάρι στην Πιάτσα της πόλης της Κέρκυρας, την Τσικνοπέμπτη το βράδυ. Στην ουσία, στήνεται κάτι σαν «θεατρικό», όπου οι ντόπιοι υποδύονται τους κουτσομπόληδες με σπαρταριστικές ιστορίες.

16. Στην Ιο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν τη Χώρα και επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα, ενώ στον Πόρο, η παράδοση επιβάλλει στους νέους να κλέψουν ένα ...μακαρόνι, το οποίο θα βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποια θα παντρευτούν.

17. Το ίδιο έθιμο ισχύει και την Ήπειρο, αλλά οι νέοι βάζουν στο μαξιλάρι τις κορδέλες από το παραδοσιακό γαϊτανάκι, οι οποίες κόβονται στον τελευταίο απογευματινό χορό την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

18. Πιστοί στο γλέντι που θέλει η Τσικνοπέμπτη, οι κάτοικοι της Σκοπέλου δίνουν ραντεβού κάθε χρόνο στο Πεύκο, για να συνεχίσουν το γλέντι και το φαγοπότι όλοι μαζί.

19. Η Νάουσα φημίζεται για την αποκριάτικη παράδοσΗ της. Με πρωταγωνιστές τους Γενίτσαρους και τις Μπούλες, η Τσικνοπέμπτη για της πόλη σημαίνει ραντεβού στην πλατεία Καρατάσου, με εκδηλώσεις από πολιτιστικούς συλλόγους.

20. Μία από τις πιο σύγχρονες παραδόσεις της Τσικνοπέμπτης είναι αυτή του Δήμου Θεσσαλονίκης, ο οποίος τα τελευταία τέσσερα χρόνια πηγαίνοντας κόντρα στις απαιτήσεις των κρεατοφαγικών καταχρήσεων διοργανώνει «Ποδηλατικό Καρναβάλι». Φέτος το θέμα είναι «Ό, τι λάμπει δεν είναι χρυσός».

-Στην Κρήτη μικροί και μεγάλοι κυκλοφορούν μεταμφιεσμένοι στους δρόμους και στις πλατείες σε πόλεις και χωριά, τραγουδώντας και χορεύοντας...

Aυτά για ενημέρωση και τώρα που μεσημέριασε πιά, καλή μας όρεξη!

ΜΑΡΤΗΣ...

Οπούχει κόρη ακριβή...του Μάρτη ο ήλιος μην την ιδεί...

Μια από τις παλιές παροιμίες αυτή, που έχει να κάνει με τον Μαρτιάτικο ήλιο που έτσι και βγει, βγαίνει για τα καλά και μαυρίζει τα πρόσωπα των παιδιών, προπάντων των κοριτσιών, που ο λαός μας τα θέλει άσπρα και ροδομάγουλα.

Να γιατί την 1η του Μάρτη όλα τα παιδιά και προπάντων τα κορίτσια έβαζαν στον καρπό του χεριού τους τον "Μάρτη", μια στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή.

Στην Ελληνική αρχαιότητα έχει τις ρίζες του το έθιμο αυτό με την κλωστή. Οσοι έπαιρναν μέρος στα Ελευσίνια Μυστήρια, λένε οι μαρτυρίες, έδεναν μια κλωστή γύρω από το δεξί χέρι και μια άλλη γύρω από το αριστερό πόδι.

Ετσι πίστευαν ότι έδιωχναν το κακό, αποτελεσματικά ίσως, αφού παρόμοια έθιμα ήταν και είναι διαδεδομένα και σε όλες τις Βαλκανικές χώρες...

Μα Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης! Πίσω έχει ο χειμώνας την ουρά. Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει. Μάρτης βρέχει; Θεριστάδες χαίρονται. Με χαρά περίμεναν τις βροχές του Μάρτη μια φορά οι γεωργοί.

Οι περισσότερες μέρες του Μάρτη εξάλλου στον χειμώνα ανήκουν επισήμως. Μετά την 21η του μήνα μπαίνει, μην τον ξεχνάμε, η Ανοιξη, όχι την 1η...

ΦΩΤΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ...

Περνούν οι πρώτες μέρες του καινούργιου χρόνου 2013 κι οι γιορτές του Δωδεκαημέρου πάνε προς το τέλος τους, αφού αύριο έχουμε τη γιορτή των Θεοφανίων, τη γιορτή του Μεγάλου Αγιασμού, όπως τη λέει κι ο λαός μας.

Στα χωριά της Κρήτης πολλοί πιστεύουν ότι την παραμονή των Θεοφανείων ανοίγουν οι ουρανοί και ό,τι ζητήσει κανείς με πίστη μπορεί να πραγματοποιηθεί. Πιστεύουν ακόμα ότι γίνονται σημαντικές αλλαγές στους ανθρώπους και στη φύση. Μερι­κοί μάλιστα πιστεύουν πως τα νερά της θάλασσας γίνονται γλυκά και πόσιμα.

Για τη μέρα αυτή λέμε: Σήμερα είναι τω Φωτώ, του Μεγάλου Αγιασμού, τ' Αγιασμού κ.λπ. Από την παραμονή, 5 Ιανουαρίου, που τη λέμε του μικρού Αγιασμού, έχουμε κάνει τις ανάλογες ετοιμασίες. Η καθαριότητα, δική μας και του σπιτιού, η νηστεία κι η αναμονή ώσπου να περάσει ο ιερέας με τον αγιασμό στο συγκλάκι του και να "μας φωτίσει" κι εμάς και το σπίτι μας και το μαγατζέ μας και το στάβλο με τα ζωντανά.

Σε πολλά χωριά της Κρήτης, οι γεωργοί αφήνουν χάμω στη στράτα απ' όπου θα περάσει ο παπάς με τον αγιασμό, κλήματα αμπελιού για να τα δρασκελίσει. Πιστεύουν πως τ' αμπέλι των θα 'χει την ευλογία του Θεού και η προκοπή και η καρποφορία του θα είναι πλούσια.

Σ' άλλα χωριά βράζουν τα φωτοπάπουδα, δηλαδή διάφορα όσπρια και τα τρώνε έτσι χωρίς λάδι, γιατί νηστεύουν από σήμερα το πρωί μέχρι αύριο για να πιούνε αγιασμό. Από τα φωτοπάπουδα βάζουν και στο παχνί των βοδιών. Κι εκείνα ευχαριστημένα αφού αξιωθήκανε να φάνε από τον κόπο τους, ακούμε να συνομιλούν το βράδυ και να ευχαριστούν τον Θεό. Ρίχνουν σ' άλλα χωριά φωτοπάπουδα στα δώματα, στις σκεπές δηλ. τις χωμάτινες των σπιτιών για τα πετεινά του Ουρανού καθώς λένε...

Το βράδυ της παραμονής του Μεγάλου Αγιασμού αδειάζουν τα λαγήνια του σπιτιού γιατί πρέπει να βάλουν αύριο νέο αγιασμένο νερό από τη βρύση του χωριού. Επεριμένανε ώρες τον παπά να 'ρθει (γιατί έπαιρνε με τη σειρά τσι γειτονιές και τα σπίθια) για να φιλήσουνε το σταυρό. Στο συγκλάκι του αγιασμου που κρατούσε εβάνανε ό,τι είχανε, δεκάρικο, εικοσιάρικο. Εσερνε και σακκουλιέρηδες: Ο σακκουλιέρης του λαδιού, του σταριού, των οπωρικώ. Και των εδούδανε ένα κάρτο λάδι, μια λεκανιδέ στάρι χάσικο, αμύγδαλα και καρύδια κι όσοι είχανε κάστανα. Κι εκείνοι φεύγοντας επετούσανε απού τα μαζωμένα μια χουφτιά εις τσ' όρθες για να κλωσίσουν όπως ελέγανε...

Τα Φωτοκάλαντα (μια εκδοχή τους, γιατί τραγουδιούνται και στη Κρήτη αυτά επίσης):
Σήμερα είναι τω Φωτώ,
π' αγιάζουν οι παπάδες,
και μες στα σπίθια μπαίνουνε,
και λεν τον Ιορδάνη,
κι ο Ιωάννης Βαφτιστής,
επέρασεν και είπε:
Χαρίσετέ μου τα κλειδιά
τα μαργαριταρένια,
ν' ανοίξω των Παράδεισο,
να πιω νερό δροσάτο,
να θέσω ν' αποκοιμηθώ,
σε μια σπηλιά από κάτω.
Να πέφτουν μήλα πάνω μου,
και ρόδα στην ποδιά μου,
και τα χρυσά τριαντάφυλλα,
εις τα προσκέφαλά μου.
Ανήφορος, κατήφορος,
στα τρία πηγαδάκια,
κάθουνται τρεις μελαχρινές
με τα σγουρά μαλλάκια.
Η μια κεντά τον Ουρανό,
κι η γ' άλλη το φεγγάρι,
κι η τρίτη η καλύτερη
κεντά τον αϊ Γιάννη!

 *******************

Αφρουκαστείτε να σας πω θαύμα του Ιωάννη

απού βαφτίζει το Χριστό μέσα στον Ιορδάνη.

Τώρα τα δωδεκαήμερα που ’ν’ του Χριστού τα γέννα

χαίρονται όλοι οι χριστιανοί, χαίρεται κι η Καθέδρα...

Παρακαλώ όσοι είστε εδώ καλά ν’ αφρουκαστείτε,

ν’ ακούσετε για το Χριστό κι όλοι σας να χαρείτε.

Χριστός τον κόσμο γύρισε με δώδεκα αποστόλους

στον Ιορδάνη τσ' ήφερε και βάφτισε τσοι όλους...

Ε! Ιωάννη Πρόδρομε, έλα να με βαφτίσεις,

με την αγία χέρα σου να με χειροτονήσεις.

Πώς να τολμήσω σήμερο και πώς ν’ αποφασίσω

και πώς να πιάσω το Χριστό για να τονέ βαφτίσω.

Τρίχα καμήλας φόρεσε και ζώνη δερματίνη

τον Κύριο παρακαλεί την κεφαλή να κλίνει.

Η θάλασσα είδε κι έφυγε, ο Ιορδάνης φρίσσει,

την κεφαλή του ήσκυψε για να τόνε βαφτίσει.

Κι άγγελοι από τον ουρανό ανεβοκατεβαίνουν,

Δόξα εν υψίστοις έλεγαν και στο Χριστό πηγαίναν.

Ιδού όπως σας είπαμε μ’ όλη την προθυμία

του Ιησού μας του Χριστού βάφτιση την Αγία,

του χρόνου πάλι να 'ρθουμε μ’ υγεία να σας βρούμε

στα σπίτια σας χαρούμενους κι όλοι να τραγουδούμε.

Το πρωί του Μεγάλου Αγιασμού εκκλησιάζονται παντού όλοι, γιατί δεν πρέπει να λείπουν από τη Βάφτιση του Χριστού, αλλά και για να πιουν αγιασμό, που το χουν σε καλό κι ακόμη να πάρουν σ' ένα πεντακάθαρο ποτήρι για το σπίτι. Τον μεταφέρει ο νοικοκύρης του σπιτιού και του ανάβουν αμέσως καντήλι, όπου θα τον τοποθετήσουν.

Από τον αγιασμό αυτό θα ραντίσουν τα τέσσερα καντούνια του σπιτιού, για να ξορκιστεί το κακό και με τον υπόλοιπο θα γεμίσουν καθαρά γουβαδάκια (συγκλάκια) με συμπλήρωμα νερού, όπου τα μεγάλα παιδιά πηγαίνουν και 'φωτίζουν' τ' αμπέλι, το λιόφυτο, τα σπαρτά, τα δέντρα, τα κουκιά κ.λπ.
Αν το χωριό ή η πόλη είναι παραθαλάσσια ή έχει ποταμό, νεαροί κολυμπητές πέφτουν στα χειμωνιάτικα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό, όταν τον ρίξει ο παπάς.

Σε πολλά μέρη, τον περιφέρουν στα σπίτια, σαν νικητές, προσκυνούν οι νοικοκυραίοι κι όσοι τυχαίνουν και κερνούν τον νικητή βουτηχτή. Είναι καλό λένε οι θαλασσινοί μας, να πιάσεις τον Σταυρό κι η πίστη και το θάρρος των νικούν της θάλασσας την παγωνιά.
Από του μικρού αγιασμού κιόλας, εφύγανε πια οι κατσικαντήλιδες από τον επάνω κόσμο γιατί ήρθε ο παπάς με την αγιαστούρα του και τσ' απόδιωξε.

Κι ως του χρόνου πάλι, τούτα τα μιαρά (οι καλικάτζαροι), θα 'ναι στ' απόβαθα τση γης και θα πριγιονίζουν, μα το ίδιο τονε κάνει. Κάθε χρόνο κι η πίστη μας με τη δύναμη του Σταυρού, θ' αποδιώχνει το κακό από τη Γη και θα μας προφυλάσσει από τις ενέργειες τους...

Αυτά είναι λίγα από τα λαογραφικά θησαυρίσματα του τόπου μας, για την παραμονή και την ημέρα του Μεγάλου Αγιασμού (5-6/1).  Μ' αυτήν την πατροπαράδοτη κληρονομιά την ανεκτίμητη μεγαλώσαμε εμείς, μ' αυτήν δυναμώσαμε και την πίστη μας, μ' αυτήν αισθανθήκαμε το μεγαλείο της ζωής των πατέρων μας, μ' αυτήν επιδιώκουμε να γαλουχήσουμε κι εμείς τα παιδιά μας.

Κι ας μη μας διαφεύγει πως: Όσο ξεκόβει ο σημερινός άνθρωπος από την παράδοση του, τόσο αξεδίψαστος και φτωχός θα μένει...

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ...

Μετά τα Χριστούγεννα ακολουθεί η Πρωτοχρονιά, λαμπερή γιορτή κι αυτή, με ευχές και ελπίδες για την καινούργια χρονιά.

Τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι για να πουν τα κάλαντα. Ο νοικοκύρης τα ανταμείβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τους πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες ή ένα μαστραπά λάδι μέσα στον γκαζοτενεκέ, το οποίο μετά πουλούσαν στον μπακάλη και αγόραζαν παιχνίδια.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς πολλές νοικοκυρές φτιάχνουν από τη ζύμη των κουλουριών ένα σταυρό που τον κολλούσαν στις πόρτες. Σε άλλα χωριά βάζουν στα σπίτια ένα φυτό από βολβό το σκυλοκρέμμυδο ( Το σκυλοκρέμμυδο ή κρεμύδα Scilla maritima είναι συνηθισμένο φυτό στην Κρήτη. Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Τα ζώα δεν το τρώνε γιατί έχει δηλητήριο, που μπορεί να προκαλέσει δερματικό ερεθισμό από επαφή. Ακόμα και να το βγάλεις απ' τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι' αυτό την πρωτοχρονιά κρεμούν σκυλοκρέμμυδο στα σπίτια τους. Πρόκειται για αρχαίο έθιμο καλοτυχίας που αναφέρεται ήδη από τον 6 ο αιώνα π.Χ., αλλά σήμερα τείνει να εγκαταλειφθεί) και σε άλλα ένα κλωνάρι χαρουπιάς γιατί η χαρουπιά είναι ένα δένδρο που δίνει πολλούς καρπούς, πάντα πράσινο το ίδιο και ο βολβός και συμβολίζουν την αφθονία. Άλλες νοικοκυρές λιβανίζουν το σπίτι γιατί πιστεύουν πως οι καλικάντζαροι στήνουν χορό και μαγαρίζουν τα φαγητά όταν τα βρίσκουν ξεσκέπαστα.

Ο ανύπαντρες κοπέλες ρίχνουν φύλλα ελιάς στο τζάκι. Αν το φύλλο γυρίσει ανάποδα θα παντρευτούν αυτόν που θέλουν. Άλλη παράδοση θέλει τις ανύπαντρες κοπέλες να παίρνουν τρία κουκιά, το ένα ζεματισμένο, το άλλο ολόκληρο και το άλλο ξεφλουδισμένο. Με κλειστά μάτια πιάνουν ένα κουκί. Αν πιάσουν το ολόκληρο σημαίνει ότι θα παντρευτούν νέο άνδρα. Το ζεματισμένο σημαίνει χήρο και το ξεφλουδισμένο φτωχό.

Αγαπημένο έθιμο τις μέρες της Πρωτοχρονιάς είναι η δοκιμασία της τύχης. Εκτός από το κρατικό Λαχείο που κληρώνει την Πρωτοχρονιά, υπάρχει επίσης η χαρτοπαιξία και τα ζάρια σε καφενεία, λέσχες και σπίτια. Στα σπίτια είναι έθιμο να παίζονται χαρτιά το βράδυ της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς περιμένοντας την αλλαγή του χρόνου. Τα ποσά συνήθως είναι χαμηλά, τέτοια που να προσφέρουν απλά μια φιλική διασκέδαση χωρίς να στενοχωρούν τους χαμένους.

Η σύνδεση Πρωτοχρονιάς, καλοτυχίας και ελπίδας έχει την ιστορία της σε θρύλους παλιούς και σε χιλιόχρονα έθιμα. Υπάρχουν ιδιαίτερες πρωτοχρονιάτικες παραδόσεις για την ανύπαντρη κοπελιά, για τον γεωργό, τον κυνηγό, την νοικοκυρά κ.λ.π.

Η παράδοση λεει πως την Πρωτοχρονιά το πρώτο πράγμα που πρέπει να δεις είναι βουνό κι ένα υγιή γείτονά σου, έτσι ώστε κι εσύ να ζήσεις με υγεία και πολλά χρόνια, τόσα όσο και τα βουνά. Αν δεις θάλασσα τότε θα είσαι συνέχεια ταραγμένος όπως κι η θάλασσα. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο άντρας του σπιτιού πάει να φέρει νερό σε ένα σταμνί και μια πέτρα. Με το νερό ραντίζει το εξωτερικό και εσωτερικό του σπιτιού λέγοντας: "Όπως τρέχει τούτο το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μου". Την πέτρα τη βάζει κάτω από το κρεβάτι λέγοντας: "Όπως είναι γερή τούτη η πέτρα έτσι να είναι γερό και το σπίτι μου". Η πέτρα μένει κάτω από το κρεβάτι ως τα Φώτα.

Την Πρωτοχρονιά δεν δίνουν τίποτα δανεικό ούτε παίρνουν γιατί θεωρούν ότι όλο το χρόνο θα δανείζονται ή θα δανείζουν. Δεν μαλώνουν γιατί θα μαλώνουν όλο το χρόνο. 

Το πρωί της πρωτοχρονιάς η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία. Μαζί τους παίρνουν μια εικόνα του σπιτιού, η οποία αφού λειτουργηθεί θα κάνει το ποδαρικό στο σπίτι. Το έθιμο του ποδαρικού έχει μεγάλη σημασία στην Κρήτη. Ποδαρικό σημαίνει: Ο πρώτος άνθρωπος που θα πατήσει με το πόδι του (ποδαρικό) στο σπίτι μετά την είσοδο του νέου χρόνου. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να είναι τυχερός για να φέρει τύχη στο σπίτι και να πατήσει πρώτα με το δεξί του πόδι για να πάνε όλα δεξιά δηλ. καλά. Τυχερός θεωρείται ο νοικοκύρης ή ένα παιδί που να ζουν και οι δύο του γονείς.

Στην Ορθόδοξη θρησκεία η Πρωτοχρονιά είναι και η μέρα που γιορτάζει ο Άγιος Βασίλειος. Η παράδοση θέλει τον Αϊ Βασίλη γεωργό, ζευγολάτη όπως ο καθημερινός Κρητικός. Έτσι ο γεωργός που θέλει την ευλογία του Αγίου πρέπει να οργώσει ένα κομμάτι του χωραφιού του. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς που είναι ταυτόχρονα και η παραμονή της γιορτής του Αγίου Βασιλείου αφήνουν στο τραπέζι ένα ποτήρι κρασί με φαγητό ή ένα γλυκό με κάποιο ποτό και νερό για να έρθει ο Άγιος να αφήσει τα δώρα του, να φάει και να πιει και να ξεκουραστεί.
Η κοπή της βασιλόπιτας είναι πανάρχαιο έθιμο που ξεκινά από την Αρχαία Ελλάδα αφού οι πρόγονοί μας έφτιαχναν μια πίτα από φρέσκο σιτάρι και την αφιέρωναν στη θεά Δήμητρα. Αλλά και στον Απόλλωνα αφιέρωναν πίτα από άρτο. Τα βασικά υλικά της βασιλόπιτας είναι φρέσκο βούτυρο, γάλα, αυγά, μυρωδικά, αλεύρι. Στην Χριστιανική πίστη η πίτα αυτή αφιερώνεται στον Ιησού Χριστό ή στον Άγιο Βασίλη. Μέσα στην πίτα υπάρχει ένα νόμισμα. Η πίτα κόβεται την ημέρα της Πρωτοχρονιάς από τον νοικοκύρη του σπιτιού. Τα κομμάτια ονοματίζονται δηλαδή το κομμάτι του Χριστού, της Παναγίας, του Αγίου Βασιλείου, του μπαμπά, της μαμάς, των παιδιών, των παππούδων, των καλεσμένων. Όποιος τύχει το νόμισμα θεωρείται ο τυχερός της νέας χρονιάς.

Η ανταλλαγή των δώρων γίνεται την Πρωτοχρονιά.

Την πρωτοχρονιά οι παππούδες και οι στενοί συγγενείς δίνουν στα παιδιά την «καλή χέρα» δηλαδή κάποιο χρηματικό ποσόν. Μερικές δεκαετίες παλιότερα, η καλή χέρα ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά και σε πολλές περιπτώσεις ήταν απλά ένα κέρασμα μια κι ούτε χρήματα υπήρχαν πολλά, αλλά ούτε μαγαζιά με παιγνίδια.
Στο Ηράκλειο υπάρχει και το έθιμο της μπουγάτσας. Οι Ηρακλειώτες πιστοί στις παραδόσεις καταναλώνουν ανήμερα της Πρωτοχρονιάς μεγάλες ποσότητες μπουγάτσας θέλοντας να είναι γλυκιά η πρώτη τους γεύση.

Στα Χανιά αλλά και σε όλη την Κρήτη, η παράδοση ζωντανεύει και τα παραπάνω ήθη και τα έθιμα της γιορτής δεν ξεχνιούνται...

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ...

Τα λαογραφικά στοιχεία της Κρήτης, με έμφαση στον παραδοσιακό εορτασμό των Χριστουγέννων:

Ξυγκόπιτες
Την προπαραμονή των Χριστουγέννων, στα χωριά της ανατολικής Κρήτης γιορτάζεται η μέρα των Αγίων Δέκα. Στα πλαίσια των εορτασμών έσφαζαν γουρούνια τα οποία όλο το χρόνο τα τάιζαν με βελανίδια, χουμά και αποφάγια και χρησιμοποιούσαν το λίπος τους το οποίο αποκαλείται γλίνα, ως βούτυρο και έφτιαχναν την λεγόμενη ξυγκόπιττα.

Ο χοίρος των Χριστουγέννων

Στην Κρήτη παλιότερα ήταν έθιμο να μεγαλώνει κάθε οικογένεια στο χωριό ένα γουρούνι, το «χοίρο», όπως το έλεγαν. Ο χοίρος σφαζόταν την παραμονή των Χριστουγέννων κι ήταν το κύριο Χριστουγεννιάτικο έδεσμα.

Την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί έκοβαν το κρέας του χοίρου και έφτιαχναν λουκάνικα,
απάκια (καπνιστό κρέας),
πηχτή (τσιλαδιά, όπου αφαιρείται κάθε ίχνος κρέατος από το κεφάλι του γουρουνιού και όλα μαζί τα υπόλοιπα βράζονται. Ο ζωμός με ειδική προετοιμασία μετατρέπεται σε πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος),
σύγλινα (το κρέας του γουρουνιού κομμένο σε μικρά κομμάτια, που το έψηναν και το έβαζαν σε μεγάλα δοχεία και το κάλυπταν με το λιωμένο λίπος του ζώου. Το λίπος έπηζε μόλις έχανε τη θερμότητα του και το κρέας μπορούσε να διατηρηθεί έτσι για αρκετούς μήνες),
ομαθιές( τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι)
καιτσιγαρίδες, (κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που το έτρωγαν με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό στην εξοχή, όταν μάζευαν τις ελιές).

Ο χοίρος των Χριστουγέννων ήταν η βασική πηγή κρέατος της οικογενειας για αρκετές εβδομάδες. Φυσικά αναφερόμαστε σε μια δίαιτα εξαιρετικά φτωχή σε κρέας, την περίφημη διατροφή της Κρήτης που χάριζε στους Κρητικούς των παλιότερων δεκαετιών υγεία και μακροζωία.

Τίποτα δεν πήγαινε χαμένο από το χοίρο των Χριστουγέννων, για κάθε κομμάτι του ζώου υπήρχε κάποια χρήση. Ακόμα κι αυτή η ουροδόχος κύστη, η φούσκα όπως λέγεται, πλυνόταν και καθαριζόταν και μετά φουσκωνόταν και γινόταν μπάλα, πολύτιμο δώρο για τα παιδιά της εποχής εκείνης.

Το έθιμο των "αέρηδων"
Παλιότερα, από την παραμονή των Χριστουγέννων οι γεωργοί οι βοσκοί και οι ναυτικοί έλεγαν πώς παλεύγουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί. Όποιος γεννηθεί, όποιος αέρας δηλαδή υπερισχύσει την ημέρα των Χριστουγέννων, ο ίδιος θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για το μεγαλύτερο μέρος του καινούριου χρόνου.

Χριστόψωμο
Όπως σε πολλά μέρη της Ελλάδας, έτσι και στην Κρήτη, το Χριστόψωμο κυριαρχεί στην εορταστική κουζίνα και η παράδοση λέει ότι, κατά το ζύμωμά του, οι νοικοκυρές της Κρήτης τραγουδάνε "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει".

Το παραδοσιακό αυτό Κρητικό γλυκό ψωμί το στολίζουν με ξόμπλια. Αυτά τα στολίδια συμβολίζουν αλέτρια, ζώα πουλιά, γεννήματα της γης (γεωργική χώρα) ή πιο απλά μ΄ ένα σταυρό που συμβολίζει το μαρτύριο που έρχεται.

Στην παλιά Κρήτη πρόσεχαν ιδιαίτερα τα ζώα τους, τα οποία είχαν μερίδα και στο Χριστόψωμο. Έτριβαν ένα χριστόψωμο, το ανακάτευαν με τα πίτουρα και το έδιναν στα ζώα να το φάνε, για να ευλογηθούν κι αυτά. Έπαιρναν κι ένα ρίφι ή πρόβατο στο σπίτι τους γιατί θεωρούσαν πως είναι ευλογημένα μια και ήταν τα ζώα που ζέσταιναν με την ανάσα τους τη φάτνη...

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ...

Πολυάριθμα είναι τα έθιμα που κάθε τόπος έχει συνδέσει με τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Πώς όμως γεννήθηκαν οι συνήθειες, που σήμερα ονομάζουμε παραδόσεις;

Τα Χριστούγεννα ήταν αρχικά μια κινητική γιορτή που εορταζόταν σε διάφορες ημερομηνίες στη διάρκεια του έτους. Η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου έγινε από τον Πάπα Ιούλιο Α τον 4ο αιώνα, επειδή εκείνη η ημερομηνία συνέπιπτε με τα ειδωλολατρικά τελετουργικά για το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Η πρόθεση του Πάπα ήταν να αντικατασταθεί ο αρχαίος εορτασμός με τον χριστιανικό. Ωστόσο, υπάρχουν μαρτυρίες ότι τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν στη Ρώμη στις 25 Δεκεμβρίου από το 336. Και η ίδια αυτή μέρα ήταν η Πρωτοχρονιά.

Πολλά από τα έθιμα που συνδέονται με τα Χριστούγεννα, όπως η ανταλλαγή δώρων, τα κάλαντα, ο στολισμός του δέντρου έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες θρησκείες.

Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, οι Χριστουγεννιάτικες δοξασίες και παραδόσεις αποτελούν ένα μείγμα από κατάλοιπα της λατρείας του Σατούρνου, μιας θεότητας που ταυτίζεται με τον Κρόνο και άλλων δοξασιών που αναμείχθηκαν με τις χριστιανικές, για να ξεχαστεί στο πέρασμα των αιώνων η αρχική τους προέλευση.

Έθιμα από όλο τον κόσμο:

Στη Σικελία οι χωρικοί συνηθίζουν να βγάζουν τα μεσάνυχτα των Χριστουγέννων νερό από τα πηγάδια και με αυτό ραντίζουν τα ζώα τους. Πιστεύουν ότι το νερό αυτό είναι αγιασμένο, επειδή την ίδια ώρα γεννιέται και ο Σωτήρας του κόσμου.

Στη Σαρδηνία πιστεύουν ότι όποιος γεννηθεί τη νύχτα των Χριστουγέννων, και μάλιστα τα μεσάνυχτα, φέρει την ευλογία του Θεού όχι μόνο στους δικούς του, αλλά και στους γείτονες των εφτά σπιτιών που βρίσκονται πιο κοντά στο δικό του.

Σε περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας οι νοικοκυρές ραντίζουν τα τραπεζομάντηλά τους με κρασί για να μη ντραπούν οι φιλοξενούμενοί τους, εάν λερώσουν κάποιο.

Στη Ρωσία συνήθιζαν τη νύχτα των Χριστουγέννων να ντύνουν στα άσπρα μια κοπέλλα του σπιτιού, η οποία παρίστανε την Παναγία.

Σε μερικές Βρετανικές περιοχές, το έθιμο του γλεντιού σε κήπους με μηλιές την παραμονή των Χριστουγέννων είναι μια παραλλαγή μιας ειδωλολατρικής τελετής. Αφού σκοτεινιάσει, οι αγρότες πηγαίνουν στα περιβόλια, σχηματίζουν παρέες γύρω από τα παλιότερα δέντρα και πίνοντας μπύρα τραγουδούν τα κάλαντα. Πυροβολούν στα κλαριά για να διώξουν τα κακά πνεύματα, ενώ μέχρι πριν από λίγα χρόνια άφηναν γλυκά, για να καλοπιάσουν τα πνεύματα και να εξασφαλίζουν καλή σοδειά.

Στη Σουηδία την αυγή της 13ης Δεκεμβρίου η «Λουτσία» σύμβολο του φωτός, συνήθως το μεγαλύτερο κορίτσι του σπιτιού, φορώντας ένα μακρύ λευκό χιτώνα και ένα στεφάνι από αναμένα κεριά στα μαλλιά, πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι προσφέροντας ζεστό καφέ και κουλουράκια, ενώ τραγουδά παλιά κάλαντα.
Οι θρύλοι της Λουτσία γεννήθηκαν στις Συρακούσες περίπου κατά το έτος 300 μ.Χ. Σε μερικές επαρχίες της Σουηδίας οι κάτοικοι των χωριών συνηθίζουν ανήμερα τα Χριστούγεννα να ρίχνουν έξω από τα σπίτια και τα χωράφια τους σιτάρι, για να γιορτάσουν μαζί τους και τα πουλιά.

Στην Αυστρία εκτός από τον Αγ.Βασίλη υπάρχει και ο Krampus. Πρόκειται για ένα φρικτό, κακάσχημο πλάσμα, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση επισκέπτεται τα παιδιά την παραμονή του Αγίου Νικολάου και σπάει στο ξύλο όσα δεν ήταν φρόνιμα. Ανήμερα του Αγίου Νικολάου λοιπόν, οι άντρες ντύνονται με στολές δαιμόνων όσο πιο τρομακτικές, τόσο το καλύτερο και τρομοκρατούν τους περαστικούς με ραβδιά, υπενθυμίζοντας έτσι τον μύθο του Krampus στα άτακτα παιδάκια.

Ένα περίεργο έθιμο λαμβάνει χώρα την παραμονή των Χριστουγέννων στην Τσεχία. Οι ελεύθερες γυναίκες συμμετέχουν σε ένα «παιχνίδι», η έκβαση του οποίου σύμφωνα με την παράδοση τις βοηθά να προβλέψουν την μέλλουσα οικογενειακή τους κατάσταση. Η διαδικασία είναι η εξής: Αφού σταθούν με την πλάτη σε μια ανοικτή πόρτα, παίρνουν ένα παπούτσι και το ρίχνουν πίσω τους, πάνω από τον ώμο τους. Αν το παπούτσι προσγειωθεί με το μπροστινό του μέρος προς την πόρτα, η κοπέλα θα παντρευτεί μέσα στον επόμενο χρόνο. Αν το παπούτσι προσγειωθεί με το τακούνι στραμμένο προς την πόρτα, τότε η κοπέλα θα πρέπει να περιμένει τουλάχιστον για έναν ακόμα χρόνο.

Δημοφιλές και στις ΗΠΑ, το εν λόγω έθιμο αφορά στην παράδοση που είχαν οι Γερμανικές οικογένειες να κρεμούν ως τελευταίο στολίδι του Χριστουγεννιάτικου δέντρου ένα τουρσί φτιαγμένο από φυσητό γυαλί, το οποίο συνήθως αποτελούσε οικογενειακό κειμήλιο. Το στολίδι αυτό σύμφωνα με το έθιμο, κρύβεται από τους γονείς μέσα στα κλαδιά, ενώ το παιδί που θα το ανακαλύψει πρώτο ανήμερα των Χριστουγέννων, εκτός από το πολυπόθητο δώρο θα έχει καλοτυχία για την επόμενη χρονιά.

Στην Ουκρανία τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα στολίζονται με τα «κλασικά» στολίδια (μπάλες, αστέρια, λαμπάκια) αλλά και με ένα όχι και τόσο συνηθισμένο. Πρόκειται για μια ψεύτικη αράχνη πάνω σε έναν (εξίσου ψεύτικο) ιστό, η οποία κρύβεται μέσα στα κλαδιά του δέντρου προσφέροντας - τι άλλο;- καλοτυχία στο παιδί που θα την ανακαλύψει πρώτο. Το έθιμο έχει τις ρίζες του σε έναν Ουκρανικό μύθο σύμφωνα με τον οποίο μια φτωχή και χήρα μητέρα η οποία δεν είχε χρήματα για να στολίσει το δέντρο της, ξύπνησε το πρωί των Χριστουγέννων και με έκπληξη είδε μια αράχνη πάνω σε αυτό, να το «στολίζει» με τον ιστό της.

Κάθε βράδυ παραμονής Χριστουγέννων στην Νορβηγία οι σκούπες εξαφανίζονται. Γιατί; Σύμφωνα με έθιμο, το οποίο έχει τις ρίζες του σε παγανιστική παράδοση, εκείνη την νύχτα γριές μάγισσες και ένα σωρό κακά πνεύματα καβαλάνε όποια σκούπα βρουν εύκαιρη και γυρνοβολάνε στις γειτονιές. Επειδή όμως πάντα όλο και κάποιος Νορβηγός θα ξεχάσει μια σκούπα εκτεθειμένη, είθισται ο πιο γενναίος άνδρας της οικογένειας να βγαίνει έξω και να πυροβολεί στον αέρα φοβίζοντας τις κακές μάγισσες και τους γείτονες.

Εδώ και μερικά χρόνια, στο σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη στην Μαραθοκεφάλα Κισάμου Χανίων, καθιερώθηκε να γίνεται η παραδοσιακή αναπαράσταση της γεννήσεως του Χριστού. Ετσι, ακόμα και σήμερα γίνεται μια υπέροχη αναπαράσταση με αρκετά ζώα δηλαδή πρόβατα, γαϊδουράκια, κατσίκες, άγρια περιστέρια και άλλα ζώα όπως τη νύχτα της γεννήσεως του Χριστού. Εκείνη την νύκτα, επίσης, στο σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη, μαζεύονται πολλοί Χριστιανοί προκειμένου να γιορτάσουν με πολλή αγάπη και πίστη την γέννηση του Χριστού εκείνη την Αγια Νύκτα των Χριστουγέννων. Στο σπήλαιο επίσης, την νύκτα των Χριστουγέννων, καταφτάνουν πολλοί Ιερείς όπου μαζί με τον Μητροπολίτη τελούν τη Θεία Λειτουργία.

Την προπαραμονή των Χριστουγέννων την Ημέρα των Αγίων Δέκα στα χωριά της Ανατολικής Κρήτης έσφαζαν τους χοίρους που είχαν ανατραφεί κυρίως με βελανίδια, χουμά και αποφάγια. Από το σφάξιμο του χοίρου δεν πετούσαν τίποτα. Τη γλίνα (το λίπος) το χρησιμοποιούσαν ως ..βούτυρο ενώ έφτιαχναν και ένα γλύκισμα από τον χοίρο την λεγόμενη ξυγκόπιττα.

Τα παραδοσιακά κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων φέρνουν στους δρόμους πόρτα - πόρτα τους πιτσιρικάδες, που πριν από χρόνια μπορεί να έπαιρναν από το χέρι του νοικοκύρη και της νοικοκυράς ένα κουραμπιέ ή ένα μελομακάρονο, σήμερα βγαίνουν στους δρόμους να τα πουν για να το χαρτζιλίκι τους. Ομάδες παιδιών κρατώντας το παραδοσιακό τρίγωνο, την Κρητική λύρα, ή άλλα μουσικά όργανα χτυπούν τις πόρτες από νωρίς το πρωί μέχρι και αργά το βράδυ.

Στις κουζίνες των σπιτιών τα σύγκλινα το χοιρινό τα εντόσθια στο τηγάνι το ζυμωτό ψωμί το βραστό το Κρητικό πιλάφι, "κυριαρχούν" της γαλοπούλας. Στο τραπέζι τα πατροπαράδοτα μελομακάρονα και κουραμπιέδες που ακόμα και σήμερα πολλές νοικοκυρές εξακολουθούν να παρασκευάζουν στο σπίτι. Επίσης σε πολλά σπίτια συναντά κανείς τα αυγοκαλάμαρα. Το "ακοίμητο" τζάκι με τα μεγάλα κούτσουρα εξακολουθεί και τις ημέρες μας να δίνει τον τόνο μιας γιορτής οικογενειακής που όλοι αναζητούν την ευτυχία της γέννησης του νέου χρόνου που έρχεται..

Η ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑ ( Η ΤΑΙΝΙΑ)...

Ελληνική ταινία του Παύλου Τάσιου από το 1980.

Η "παραγγελιά" είναι ένα άτυπο νεο Έλληνικό έθιμο. Όταν κάποιος σε ένα πανηγύρι ή σε ένα νυχτερινό κέντρο πληρώσει την ορχήστρα να παίξει μια ιδιαίτερη επιθυμία του, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να χορέψει εκτός από αυτόν που έκανε την παραγγελιά...

Η ταινία βασίζεται σε ένα αληθινό γεγονός. Το 1973 σε ένα νυχτερινό κέντρο, ο Νίκος Κοεμτζής με τη βοήθεια του αδελφού του, έσφαξε τρεις αστυνομικούς και πελάτες του κέντρου για μια παραγγελιά...

Η ταινία "Παραγγελιά" πήρε 4 βραβεία στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1980, καλύτερης ταινίας, καλύτερης ερμηνείας, καλύτερης μουσικής και καλύτερου μοντάζ.

ΚΛΗΔΟΝΑΣ ΚΑΙ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ...

Ο Κλήδονας (από την αρχαία λέξη «κλήδων» με ήτα που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία) είναι ένα Ελληνικό έθιμο που τελείται στις 24 Ιουνίου, την ημέρα του γενεθλίου του Αγίου Ιωάννου...

Είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδωνα για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Στους βυζαντινούς χρόνους την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, οι άνθρωποι συναθροίζονταν σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά, όπου γινόταν τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρισκόταν κάποιο νεαρό κορίτσι ντυμένο νύφη. Στο τέλος της βραδιάς, ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η "νύφη" υπό μορφήν κλήρου ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το μέλλον.

Ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας.

Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο "ριζικό" κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες.

Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι.
(Μαντινάδες κανονικά λέγονται τα δίστιχα που περικλείουν κάποιο νόημα, κάποιο μαντάτο, άρα χρησμό).

Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη με μια δική τους μαντινάδα, και η γιορτή συνεχίζεται...

ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΒΔΟΜΑΔΑΣ...

Το πρώτο τριήμερο της Μεγαλοβδομάδας οι προετοιμασίες για το Πάσχα στο σπίτι είναι στο αποκορύφωμά τους.
Η νηστεία καθολική. Ο εκκλησιασμός χωρίς απουσίες.
Στα σπίτια κυριαρχεί ο 'αναβρασμός' των γυναικών με τις ατέλειωτες καθαριότητες. Τα παιδιά στα ξύλα τ' οφανού. Οι άντρες στα των προμηθειών για το τραπέζι του Πάσχα, που συνεχίζονται ως το Μέγα Σάββατο...

Τη Μεγάλη Τετάρτη η νηστεία κι από λάδι είναι καθολική. Από το Ευχέλαιο δεν απουσιάζει κανείς. Kάθε οικογένεια κρατούσε κι από ένα μαντήλι με χάσικο στάρι (περίπου μισό κιλό) και το έριχνε στο τραπέζι που ήταν στη μέση της Εκκλησίας και λίγο μπροστά. Γινόταν ένας μικρός σωρός (ίσως δέκα κιλών σιτάρι). Στην κορυφή του τοποθετούνταν το καντήλι από το οποίο ο ιερέας άλειφε τους πιστούς στο τέλος του Ευχελαίου. Τα τελευταία χρόνια το συμβολικό αυτό έθιμο έχει εκλείψει σε πολλά χωριά, όπως δυστυχώς και η καλλιέργεια των σιτηρών. Ποιος σπέρνει και ποιος θερίζει (για να 'χει στάρι) πια στα χωριά μας που ρημάζουν;

Σήμερα μας δίδεται η ευκαιρία για περισυλλογή, ιδιαίτερα των εποχικών αυτών των ημερών επισκεπτών - χωριανών κάθε Κρητικού χωριού, αλλά και για σκέψεις γόνιμες για το πώς μπορεί να ξαναζήσει πάλι το χωριό, η ακένωτη αυτή πηγή ζωής που εγκαταλείπεται και σβήνει...

Όλοι καταφτάνουνε για "Πάσχα στο χωριό", που έχει ουσία και περιεχόμενο όπως λέμε, κι είναι κοντά στη Φύση και την παραδοσιακή ζωή. Ομως όλον τον άλλο χρόνο δεν το θυμούνται. Τα γόνιμα χωράφια των γονιών χέρσωσαν. Οι ελιές μένουν αμάζωχτες! Τα νοστιμότατα αγριόχορτα ξεσταχυάζουν αζήτητα και τα τρυφερά φρέσκα αμύγδαλα δεν έχουν πια τους φαωτάδες των κι είναι στα δέντρα ως το φθινόπωρο σαν μικρές μαύρες μπάλες στα χωρίς φύλλα κλαδιά. Ας συλλογιστούμε σοβαρά αυτή την εικόνα της εγκατάλειψης και ίσως κάτι θετικό προκύψει!...

Μεγάλη Πέμπτη, οι ετοιμασίες για το Πάσχα συνεχίζονται σ' όλα τα νοικοκυριά. Πρώτα βάφονται τ' αβγά, σ' άλλα σπίτια με μπογιές εμπορίου και σ' άλλα με τις φυσικές βαφικές ύλες που προσφέρει αδάπανα η Φύση, αιώνες τώρα. Οι μπογιές που χρησιμοποιούσαν για τη βαφή των μάλλινων και του βαμβακιού, έχουν επίσης τον πρώτο λόγο, μαζί με ξίδι.

Αλλά και τα άνθη που αυτή την εποχή έχουν οι λιμπίνοι (τα λούπινα) για το μπλε, τα κίτρινα κρεμμυδόφυλλα που ρίχνονται στο κατσαρόλι, ενώ βράζουν τ' αβγά, για το κίτρινο, κ.λπ. Πιστεύεται πως τ' αβγά που θα κάμουν σήμερα οι κότες, αν τα βράσουμε σωστά και τα βάψουμε κόκκινα, δεν χαλάνε όλο τον χρόνο.

Μεγάλη Πέμπτη και η παραδοσιακή κουζίνα της Κρήτης προσφέρει ντολμαδάκια από τα πρώιμα φύλλα της κληματαριάς, κουκιά φρέσκα γιαχνί ή σαλιγκάρια. Σήμερα τρώνε λάδι, γιατί αντί της σημερινής, νηστέψανε τη βαγιοπέφτη. Τα παιδιά συνεχίζουν να συγκεντρώνουν ξύλα για τον οφανό, που πανύψηλος στήνεται σε μέρος ακίνδυνο, από πλευράς πυρκαγιάς. Εδώ το βράδυ της Ανάστασης θα καεί ο Ιούδας.

Απόψε, στα Δώδεκα Ευαγγέλια δεν απουσιάζει κανείς. Κι όλοι συγκλονίζονται όταν μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, ντύνεται η Εκκλησία, τέμπλα, εικόνες, προσκυνητάρια, πολυέλαιοι κ.λπ., στα κατάμαυρα. Στην πόλη, αντίθετα, αυτό γίνεται από τον πρώτο Νυμφίο, δηλαδή από το βράδυ των Βαΐων. Οι ειδικοί μελετητές των θρησκευτικών εθίμων, ας αποφανθούν πότε είναι η ορθότερη ενέργεια αυτή. Κάποια κορίτσια στα χωριά, μετά από κάθε Ευαγγέλιο, έδεναν έναν κόμπο σε μια κλωστή, που την είχαν ύστερα πάνω τους, για καλό. Κι έλεγαν μάλιστα: 'Εγώ μ' αυτό δεν ματιάζομαι!'.
Σήμερα Μεγάλη Πέμπτη, οι συντέκνοι στέλνουν τα λαμπριάτικα δώρα τους στους "φιλιότσους" των.
Από σήμερα επίσης, στα καφενεία των χωριών μας κρεμνούν με μια κλωστή από το ταβάνι, τον φάντε της τράπουλας λέγοντας:
- Χωριανοί, στο μαγαζί δεν θα παιχτούν χαρθιά από σήμερο κι ως τη Δευτέρα τση Λαμπρής!. Κι ό,τι πει γίνεται!
Έθιμο που καταγράφηκε κι επιβεβαιώθηκε για αρκετά χρόνια στον Καμπανού Σελίνου και πριν από τη δεκαετία του 1950 κι έπειτα και που ευχόμαστε και προτρέπουμε ν' απλωθεί παντού. Τηρείται σε πολλά μέρη. Μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο απόψε και το 'Σήμερον κρεμάται επί ξύλου...' η καμπάνα χτυπά πένθιμα καθώς κι όλη τη Μ. Παρασκευή. Είναι σωστό, τέτοιες ώρες να μην παίζονται χαρτιά. Αγράμματος ίσως ο λαός μας, μα πάνσοφος και σωστός!...

Στα θρησκευτικά λαογραφικά (λαϊκή λατρεία στις πόλεις μας) τα σύγχρονα, καταγράφεται η πολύ πλούσια προσφορά στεφανιών για τον Σταυρό απόψε από το εκκλησίασμα. Και οι επίτροποι (για ν' αποφύγουν παρεξηγήσεις) να τοποθετούν στον Σταυρό, έστω και για λίγο όλα τα στεφάνια των πιστών.

Αλλά και η πραμάτεια των λαϊκών αγορών είναι ανάλογη της ζήτησης των ημερών. Πέραν όλων των άλλων, θα δούμε και πάγκους με κεριά, στεφανάκια, βαφές αυτών, μοσχολίβανα, καντηλήθρες, ανθόνερο σε μπουκάλια, καθώς και πασχαλινές κάρτες για όσους άργησαν! Μεγάλη Παρασκευή, οι καμπάνες των εκκλησιών αλλά και των ξωκκλησιών, από την αυγή, ακούγονται πένθιμες.

Αγόρια και κορίτσια ξεχύνονται λίαν πρωί στα χωράφια και στα πλάγια, για να φέρουν τ' αγριολούλουδα του Επιταφίου, που καθώς τους έχουν παραγγείλει οι μεγάλοι δεν τα μυρίζονται, γιατί είναι για τον Τάφο, που λίγο αργότερα θα στολίζουν οι νέες του χωριού, με τέχνη και περισσή φροντίδα. Ολο το πρωινό, ωστόσο, οι μεγαλύτερες γυναίκες πηγαίνουν και θυμιάζουν τις εκκλησίες. Πρώτα μάλιστα τις 'Παναγίες', ακόμη και των γύρω χωριών...

Το βράδυ στη μέση της εκκλησίας, ο Επιτάφιος ευωδιάζει. Στις τέσσερις γωνιές του σοβαρές κοπέλες, Μαρίες στ' όνομα, αν γίνεται μαυροντυμένες, σωστές Μυροφόρες παραστέκουν με το καλαθάκι τους γεμάτο ροδοπέταλα κι άλλα λουλούδια, για τη στιγμή της τρίτης στάσης των Εγκωμίων: Ερραναν τον Τάφον...

Ως χτυπήσει η καμπάνα βραδιάτικα, όλο το χωριό καταφτάνει στην εκκλησία. Ανάβει κερί και προσκυνά στον Επιτάφιο. Τα παιδιά περνούν κι όλας από κάτω του. Κι όταν αρχίσουν τα Εγκώμια, ο συναγωνισμός των καλλιφώνων δίνει και παίρνει. Οι προετοιμασίες των ήταν από μέρες με την οδηγία ψαλτάδων και εφημερίου. Η ώρα της περιφοράς, φορτισμένη συγκινήσεις είναι το ξόδι του Θεού. Ολοι κρατούν αναμμένο κερί και αμίλητοι προχωρούν. Εξω από τα σπίτια θυμιάζουν και ρίχνουν ανθόνερο στον Επιτάφιο, ενώ σταυροκοπιούνται...

Στα εκκλησάκια που είναι δεξιά κι αριστερά της διαδρομής σταματά η πομπή, ο παπάς μνημονεύει κι αργοψάλοντας επιστρέφει η πομπή στην εκκλησία. Στην κεντρική είσοδο τώρα νέοι κρατούν ψηλά τον Επιτάφιο για να περάσει ο κόσμος από κάτω και να εισέλθει για να τελειώσει η Ακολουθία και να γίνουν οι αιτήσεις για τους πεθαμένους κάθε σπιτιού, που απόψε περιμένουν κι αυτών οι ψυχές των, να τους θυμηθούμε, που 'ναι μεγάλη ώρα!

Με την απόλυση οι Μυροφόρες παραμένουν στην Εκκλησία όλη τη νύχτα "γιατί είναι μιστό". Σε κάποια χωριά οι Μυροφόρες λένε "το μοιρολόι της Παναγίας" με τον αργόσυρτο πένθιμο σκοπό (μέλος) του κι ως τόσο η νύχτα περνά. Το μοιρολόι αυτό σε τοπική παραλλαγή στην Αγία Ειρήνη Σελίνου, έχει ως ακολούθως.

Κάτω στα Γεροσόλυμα εις του Χριστού τον τάφο, εκειά δεντρό δεν ήτανε και δέντρο φανερώθη. Το δέντρο ήταν ο Χριστός και κλών' οι γι' Αποστόλοι και τα παρακλωνάρια του ήταν οι μαρτυριές του, που μαρτυρούν και λέγανε για του Χριστού τα πάθη.
- Δέσποινα, Παντοδέσποινα και του Χριστού Μητέρα, που τον Υγιό Σου πιάσανε, οι σκύλοι 'ν' οι Ιουδαίοι και μπέψα τον παράνομο, το σκύλο τον Οβραίο, να πα να φέρει δυο καρφιά κι εκείνος φέρνει πέντε, να βάλουν δυο στα πόδια του και δυο στα δυο του χέρια, το πέμπτο το φαρμακερό, να μπήξουν στην καρδιά του.
Κι η Δέσποινα ως τ' άκουσε, έπεσε λιγωμένη, σταμνί νερό τση γύρανε κι ένα λαήνι μόσκο και τέσσερα γαρέφαλα, ώστε να συνεφέρει. Σαν επανασυνέφερε, σηκώνεται να πάει. Οσ' αγαπάτε το Χριστό και του Χριστού τη μάνα, σα θέλετ' ακλουθήξετε τση πονεμένης μάνας.
Κιανείς δεν τσ' ακολούθησε, όξω οι τρεις παρθένες, η Μάρθα κι η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα Και παίρνει τσι και πηαίνουνε εις του Ληστή τσι πόρτες, θωρού τσι πόρτες σφαλιχτές και τα κλειδιά παρμένα και τα πορτοπαράθυρα, σφιχτά μανταλωμένα θέτει τση πόρτας μια λαχτέ και πάει μέσα κι όξω, θωρεί κουτσούς, θωρεί στραβούς, θωρεί βασανισμένους, κιανέναν δεν εγνώρισε, παρά τον Αϊ Γιάννη.
Αγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και Βαπτιστή Κυρίου πες μου ποιος είν' ο γυιόκας μου κι εσέν' ο Δάσκαλός Σου; - Θωρείς εκείνον τον χλωμό, τον παραπονεμένο, απού φορεί ποκάμισο στο αίμα βουτηγμένο; Εκείνος είν' ο γυιόκας σου κι εμένα ο Δάσκαλός μου! - Πού 'ναι γκρεμνός να γκρεμιστώ; Πού 'ναι κορφή να πέσω; - Πού 'ναι μαχαίρι δίστομο να κακοθανατίσω; - Μουδέ γρεμνός να γρεμιστείς, μουδέ κορφή να πέσεις, μουδέ μαχαίρι δίστομο να κακοθανατίσεις, γιατ' ανεν κάμεις τ' άδικο θα κάνουν κι οι μανάδες.
Μα πάρε το στρατί - στρατί και άμε στο κελλί σου και βάψε το μαντήλι σου και κόψε το μαλλί σου. Βάλε κρασί εις το γυαλί, ψωμί εις το πανιέρι, φώνιαξε τσι γειτόνισσες να σε περηγορήσου και κράξε και τα ορφανά να φαν' να μακαρίσου... - Απού τ' ακούει σώνεται κι απού το πει σχωρνιέται κι απού το καλαφρουγκαστεί, Παράδεισο θα λάβει! (Αποστολάκης, σ. 424 - 5)

Ας παρακολουθήσουμε όμως και μια άλλη κρητική παραλλαγή του θρήνου της Παναγίας:
Η Παναγία η Δέσποινα καθόταν στο θρονί τζη, την προσευχή τζη έκανε εις το μονογενή τζη. Και μια φωνή απ' ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα: 'Πάψε, Κερά, τσι προσευχές και πάψε τσι μετάνοιες, και τον υγιό σου πιάσανε οι γι' άνομοι Οβραίοι, οι γι' άνομοι και τα σκυλιά κι οι τρισκαταραμένοι.
Σαν κλέφτη τον επιάσανε και σα ληστή τον πάνε και στου Πιλάτου την αυλή, εκειά τον τυραννάνε'. Ως τ' άκουσε η Παναγιά, πομένει λιγωμένη, ροδόσταμο τση γερνάνε ώστε να συνεφέρει. Σαν επαρασυνέφερε κι ήρθε στο λογισμό τζη, εμίλησε τω γυναικώ που στέκονταν ομπρός τση: 'Οσ' αγαπάνε το Χριστό και του Χριστού τη μάνα ούλες να μ' ακλουθήξετε, να πα να τόνε βρούμε.
Κιαμμιά δεν τση ακλούθηξε, μόνο οι τρεις Παρθένες η Μάρθα κι η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα Και παίρνουν το στρατί - στρατί, στρατί το μονοπάτι, τo μονοπάτι τσι 'βγαλε εις του ληστή την πόρτα κι η πόρτα απού το φόβο τζη ανοίγει μοναχή τζη. Ντηρά ζερβά, ντηρά δεξιά, ντηρά κι απού την άλλη κιανένα δεν απάντηξε, μόνο τον Άι-Γιάννη.
'Αγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και Βαφτιστή του γιού μου, δείξε μου εμέ το τέκνο μου κι εσέ το δάσκαλό σου'. 'Θωρείς τον κείνον τον χλωμό, τον κατηγορημένο απού φορεί στην κεφαλή αγκαθινό στεφάνι κι απού βαστά στη χέραν του καρφιά να τον καρφώσουν κι απού βαστά στην άλλην του χολή να τον ποτίσουν; Κείνοσας είν' ο γιόκας σου κι εμένα ο δάσκαλός μου'. 'Πού 'ναι γρεμνός να γρεμιστώ, πού 'ναι γρεμνός να δώσω, πού 'ναι μαχαίρι να σφαχτώ να κακοθανατώσω;
'Μάνα, μην κάνεις πρόδομα, να κάνουν κι άλλες μάνες, γιατί θα να σε βλαστημούν γι' οι άλλες καημένες μάνες. Μα πάρε, μάνα, το στρατί στο σπίτι μας να πάεις βάλε στο γυαλί κρασί, κουλούρια στο πανιέρι και δώσε την υπομονή σ' ούλην την οικουμένη. Κάλεσε τσι γειτόνισσες να σε παρηγορήσουν και τσι γειτονοπούλες μας να πιουν να μακαρίσουν. Και το Μεγάλο Σάββατο, κοντά στο μεσημέρι, όντε σημαίνου οι γι' εκκλησιές και ψάλλουν οι παπάδες τότες κι εσύ, μανούλα μου, θα 'χεις χαρές μεγάλες.

(Σ. Α. Αποστολάκη: 'Ριζίτικα, τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης', σ. 422 - 3)

Αλήθεια! πώς θρηνείται η ανθρώπινη υπόσταση του Υιού του Θεού και πόσο συμπαραστέκεται και συμπονάται η τραγική μητέρα του Χριστού, η Παναγία, η αιώνια εκπρόσωπος όλων των μητέρων της Γης καθώς περνά τις πιο κρίσιμες ώρες αγωνίας και πόνου, από την αρχική πληροφόρησή της για τη σύλληψη του Γιου της ως τον τελευταίο Του λόγο απάνω στον Σταυρό! Ο ποιητής - λαός μας, σ' όλο το μεγαλείο του!

Σήμερα πολλοί μένουν νηστικοί όλη μέρα, ενώ άλλοι 'βράζουν χοχλιούς' και μ' ελιές και παξιμάδι περνούν τη μέρα τούτη τη νηστήσιμη. Κάποιοι δοκιμάζουν ξίδι, το θεωρούν καλό. Γενικά όλοι τηρούν τις λαϊκές απαγορεύσεις: Σήμερα δεν σφυρίζουμε χαρούμενα, δεν τραγουδούμε, δεν καρφώνουμε καρδιά, δεν ράβουμε!...

ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ...

Στην Κρήτη τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα, κόκκινα αυγά, ετοιμασίες κλπ , υπάρχουν και τα εξής τουλάχιστο στα χωριά των Χανίων.

Όλη την Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε ούτε σφυρίζουν, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι κρεμνούνε τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι, τα αγόρια και μεγάλοι άντρες όλη την Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάρθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχουν την ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα.

Με ένα κόκκινο πανί, που συμβολίζει το αίμα του Χριστού, απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, ξεκινούν στην επαρχία τη Μεγάλη Πέμπτη οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης, ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές σε όλη τη χώρα βάφουν τα κόκκινα αυγά.

Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα τον "Ιούδα", τον οποίον και περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον οποίον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί ο "βρώμος ο Ιούδας" τον οποίον και παραγεμίζουν με άχερα.

Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.

Τη Μεγάλη Πέμπτη στην εκκλησία ψέλνεται η μακρά ακολουθία των Παθών με τα 12 Ευαγγέλια και αναπαριστάνεται ξανά η Σταύρωση. Αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον Επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια, έτσι ώστε το πρωί της επόμενης μέρας να είναι έτοιμος να δεχθεί το σώμα του Χριστού κατά την Αποκαθήλωση.

Οι κοπέλες οι ανύπαντρες μαζεύουν από τους κήπους τους κρίνους, τριαντάφυλλα , άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για τον στολισμό του Επιταφίου την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί . Στην Κρήτη και ειδικά την Μεγάλη Παρασκευή υπάρχει το έθιμο ο Ιερεύς να μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας έστω και πολλές γενεές πίσω.

Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου, ο στολισμός και η περιφορά του οποίου είναι το κυριότερο έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής.
Χαρακτηριστικό των παρελθόντων ετών ήταν η ευγενής άμιλλα ανάμεσα στις ενορίες για τον ομορφότερα στολισμένο Επιτάφιο. Πρώτα πήγαιναν τα λουλούδια για το στολισμό του Επιταφίου οι ελεύθερες και ύστερα οι παντρεμένες. Από κάτω περνούσαν όλοι από μία φορά, ενώ πίστευαν πως, αν τα ζωηρά παιδιά περάσουν τρεις φορές, θα φρονιμεύσουν. Τρεις φορές έπρεπε να περάσουν και οι άρρωστοι για ν' αναρρώσουν.

Τα λουλούδια που παίρνουν οι πιστοί από τον Επιτάφιο θεωρούνται ευλογημένα και τοποθετούνται στο εικονοστάσι του σπιτιού. Παλιότερα, οι γυναίκες έφτιαχναν με αυτά φυλαχτά για τους ναυτικούς, ενώ ορισμένοι τα χρησιμοποιούσαν και σαν γιατρικό για τον πονοκέφαλο.

Στην περιφορά του Επιταφίου προπορεύεται η μπάντα ή η χορωδία και παίζει πένθιμα εμβατήρια, ακολουθούν οι ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα, πρόσκοποι και οι πιστοί που ψέλνουν καθόλη τη διάρκεια της λιτανείας. Σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια και αρώματα, κρατώντας αναμμένα κεριά.

Φυσικά ο λαός παρακολουθεί τις ιερές ακολουθίες όλης της Μεγάλης Εβδομάδας.
Το Μεγάλο Σάββατο το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετήται πάνω στην ρεματιά με τα ξύλα , για τον φόβο των Ιουδαίων , δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλέψουν τον Ιούδα. Το βράδυ της Αναστάσεως με το Χριστός Ανέστη τα κοπέλια δίνουν φωθιά στον Ιούδα ο οποίος και καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα και ενώ ακόμα και εχθροί εκείνη την ημέρα δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προάυλιο της Εκκλησίας.

Έθιμα βγαλμένα από τα βάθη του χρόνου, εμπλουτισμένα με στοιχεία αλησμόνητων πατρίδων αναβιώνουν στην ελληνική επαρχία καθώς το Πάσχα πλησιάζει. Ουσιαστικά, τα έθιμα του Πάσχα αρχίζουν από τη Μεγάλη Πέμπτη, ημέρα κατά την οποία ξεκινούν οι προετοιμασίες για τη μεγάλη γιορτή.

Το Μεγάλο Σάββατο οι πιστοί προετοιμάζονται για το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης. Το βράδυ της ίδιας ημέρας ο ιερέας φωνάζει το «Χριστός Ανέστη!». Οι λαογράφοι και εθνολόγοι συσχετίζουν το στοιχείο των θορύβων (βεγγαλικά κ.α.) κατά την Ανάσταση με τη διαδεδομένη δοξασία ότι τα βλαβερά και εχθρικά πνεύματα διώχνονται με εκφοβιστικούς κρότους.

Πριν την ανάσταση στις Γκαγκάλες Ηρακλείου, όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λεει το «Χριστός Ανέστη» βάζουν μεγάλη φωτιά, τη "φουνάρα" όπως τη λένε και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τη λάμψη της φωτιάς και τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν για τρία μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει για το καλό.

Ένα από τα βασικότερα τελετουργικά στοιχεία της Ανάστασης είναι το αναστάσιμο Φως, με κορυφαία στιγμή την πρόσκληση του ιερέα «Δεύτε λάβετε Φως». Το Φως αυτό οι πιστοί το μεταφέρουν στα σπίτια τους. Μπαίνοντας «σταυρώνουν» πρώτα το ανώφλι της εξώπορτας, ενώ παλαιότερα ανανέωναν και το φως του καντηλιού ή ακόμη μετέδιδαν το καινούργιο φως στα στείρα ζώα και τα άκαρπα δέντρα, για να τους εξασφαλίσουν γονιμότητα.

Αρκετά διαδομένη κατά το παρελθόν ήταν η αναπαράσταση της σκηνής των «κεκλεισμένων θυρών». Μπροστά στην πόρτα της εκκλησίας, όταν επέστρεφε η πομπή με τα αναμμένα κεριά της Ανάστασης, ο ιερέας που παρίστανε το Χριστό, ενώπιον των πυλών της Κόλασης, έψελνε τους διαλογικούς στίχους 7-10 του KΓ' ψαλμού του Δαβίδ «Αρατε πύλας οι άρχοντες υμών και επάρθητε πύλαι αιώνιοι και εισελεύσεται ο Βασιλεύς της δόξης».

Ο διάκος από μέσα που παρίστανε το διάβολο, προσπαθούσε να εμποδίσει την είσοδο. Τελικά ο ιερέας έσπρωχνε ορμητικά, άνοιγε τη θύρα και έμπαινε μέσα ως ο λυτρωτής των αμαρτωλών.

Τέλος μετά τη «δεύτερη» Ανάσταση την Κυριακή το μεσημέρι, ακολουθούσε λιτανεία των εικόνων και χορός, τον οποίο όχι σπάνια, έσερνε πρώτος ο ιερέας της ενορίας. Πάντως, Ελληνικό Πάσχα χωρίς τον παραδοσιακό οβελία ανά παρέες - οικογένειες και κέρασμα ακόμη και των περαστικών, δεν νοείται....

ΨΕΜΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ;

Κατά την 1η Απριλίου συνηθίζεται να λέγονται καλοπροαίρετα ψέματα λόγω εθίμου. Η Πρωταπριλιά συνήθως επενδύεται με εξωφρενικά ψέματα, με ξετσίπωτες φάρσες. Ομως η ιστορία μας διδάσκει ότι τα καλύτερα και τα μεγαλύτερα ψέματα είναι εκείνα που εκφέρονται με σοβαρότητα, κύρος και ένα βλέμμα που αποτυπώνει την κρισιμότητα των περιστάσεων. Κακά τα ψέματα, οπότε ας δούμε τι ξέρουμε γι' αυτά. Μέχρι το 1564 η Πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η 1η Απριλίου. Τη χρονιά αυτή όμως και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν την παλαιά πλέον πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν... Όμως οι ρίζες του εθίμου της Πρωταπριλιάς είναι ακόμα παλαιότερες και ανάγονται στους αρχαίους Κέλτες. Σύμφωνα με την παράδοση οι Κέλτες συνήθιζαν την Πρωταπριλιά να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια έδιναν και έπαιρναν. Γι' αυτό οι Γάλλοι ονομάζουν ακόμα και σήμερα το πρωταπριλιάτικο ψέμα, Poisson d' Avril, δηλαδή "Ψάρι του Απρίλη". Οι Άγγλοι την ονομάζουν «April fool's day». Σύμφωνα με άλλους μελετητές, οι πρωταπριλιάτικες φάρσες οφείλουν την ύπαρξή τους στη γιορτή της «Kοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής Θεάς «Venus Aprilis», δηλαδή της Aπριλίου Aφροδίτης, που έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι τα πρωταπριλιάτικα ψέματα έχουν σχέση με τη Μάγια, την Ινδή θεά του έρωτα. Το έθιμο της Πρωταπριλιάς πιθανώς, ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας μας, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά ή ότι θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειές του. Όσο για το θύμα του ψέμματος, πιστεύεται ότι θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο. Στην Θράκη το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό και γι' αυτό το μαζεύουν σε μπουκάλι. Στην Κομοτηνή λέγανε πως την Πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους» όταν ανθούσε η σηροτροφία, η εκτροφή μεταξοσκωλήκων. Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, είχανε σε καλό να γελάσουν τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό. Στην Άνδρο πάλι λένε ψέματα την 1η του Μάρτη κι όχι την Πρωταπριλιά. Το πρώτο πρωταπριλιάτικο ψέμα εφημερίδας δημοσιεύθηκε στην «Evening Star» στις 31 Μαρτίου 1846. Η εφημερίδα ανήγγειλε στους αναγνώστες της ότι την επόμενη θα γινόταν μεγάλη έκθεση γαϊδάρων στην αίθουσα του Γεωργικού Ινστιτούτου Ίσλιγκτον, στο Βόρειο Λονδίνο. Πολύ κόσμος, κτηνίατροι, φιλόζωοι και περίεργοι συγκεντρώθηκαν εκεί, όπου πολύ αργά κατάλαβαν ότι είχαν πέσει θέματα πρωταπριλιάτικης φάρσας... Μια αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο στις αρχές αρχές του 20ού αιώνα, στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον είχε εφεύρει μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Οι μετοχές των εταιρειών παρασκευής και διακίνησης οίνου σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο. Ένα άλλο παράδειγμα μεγάλης πρωταπριλιάτικης φάρσας είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Τότε προβλήθηκε από το δίκτυο αυτό ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν! Στην Ελλάδα, το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '80 η εφημερίδα «Αυριανή» έγραφε για τον αφορισμό του Αντώνη Τρίτση από την Ιερά Σύνοδο, η «Ελευθεροτυπία» βούλιαζε το «Σισμίκ» στην Τένεδο, η «Πρώτη» το φωτογράφιζε στο Τουρκολίμανο, ενώ η «Μεσημβρινή» έγραφε με πηχυαίο τίτλο ότι η κυβέρνηση έβγαζε τη χώρα μας από το ΝΑΤΟ! Ο βαρόνος Μινχάουζεν ήταν ο μεγαλύτερος ψεύτης όλων των εποχών. Με περιπετειώδη ζωή, συμμετείχε σχεδόν σε όλους τους πολέμους των Ρώσων εναντίον των Τούρκων κατά τον 18ο αιώνα, μετά την απόσυρσή του στα κτήματά του το 1760 έγινε διάσημος ως αφηγητής απίθανων ιστοριών για τη ζωή του ως στρατιώτη, κυνηγού και αθλητή. Ιστορίες που αποτέλεσαν το υλικό για το πρώτο βιβλίο με τις περιπέτειες του Ρούντολφ Έριχ Ράσπε το 1785. Όσα χρόνια κι αν περάσουν, οι άνθρωποι θα συνεχίζουν να λένε ψέματα. «Όλοι λέμε ψέματα όλη την ώρα. Όταν θέλουμε να μάθουμε την αλήθεια για κάποιον, είναι πιθανώς το τελευταίο πρόσωπο που πρέπει να ρωτήσουμε», ισχυρίζεται ο ψυχολόγος Robert Feldman, από το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Σύμφωνα με μια αμερικανική έρευνα, καθημερινά λέμε 25 ψέματα κατά μέσο όρο. Οι άνδρες λένε δύο με τρεις φορές περισσότερα ψέματα από ό,τι οι γυναίκες. Σύμφωνα με μια αγγλική έρευνα, οι επιστήμονες βρήκαν ότι ο μέσος Βρετανός λέει 22 ψέματα λιγότερα από έναν Αμερικανό, όπερ τρία ψέματα την ημέρα, δηλαδή 1.092 τον χρόνο. Αντιθέτως μία μέση γυναίκα φαίνεται ότι λέει σχεδόν δύο την ημέρα, περίπου 728 ετησίως Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, το πιο δημοφιλές ανδρικό ψέμα είναι το «Όχι, μωρό μου. Δεν φαίνεσαι χοντρή με αυτό το φόρεμα». Το πιο δημοφιλές γυναικείο, «Δεν έχω τίποτα σου είπα. Καλά είμαι». Δικά μας Ελληνικά ψέμματα, στη λογική του "μαζί τα φάγαμε": "ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο" "Λεφτά υπάρχουν" "Οι Έλληνες πολικοί και πολίτες κοιμούνται και ξυπνούν με μια έννοια, για το πως θα κάνουν την Ελλάδα καλύττερη." "Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα'ναι." "Η παιδεία στην Ελλάδα είναι δωρεάν. Όλες οι δημοσιες υπηρεσίες δουλεύουν προς όφελός μας!" "Ο Έλληνας βάζει το κοινό καλό πάνω από το προσωπικό του συμφέρον." Άλλο προσφιλές ψέμμα σύνηθες στην πρωτεύουσα, όπου παίζεται καθημερινά σε μετρό και τραίνα: Άνεργος ζητιάνος με φαμίλια που φτάνει για ένα παιχνίδι ποδοσφαίρου 5x5, αν ήταν όμως όλοι καλά στην υγεία τους. Γιατί βέβαιατο 1/3 της οικογένειάς του πάσχει από την πιο απίθανη ασθένεια. Σαφώς έχει όλα τα χαρτιά να το αποδείξει μέσα στο ντοσιέ που κουβαλάει. Περιφέρεται στο βαγόνι και στα κοτσάρει σε απόσταση αναπνοής υποχρεώνοντάς σε να αλληθωρίσεις. Η φωνή όπως είθισται άλλωστε, είναι ένα μείγμα αρχαίου δράματος και ελληνικής ταινίας με τη Βούρτση. Το να πετύχεις ζητιάνο, τα λεγόμενα του οποίου φλερτάρουν με την αλήθεια, αντιστοιχεί με το να παίζεις Τζόκερ για πρώτη φορά στη ζωή σου και να σου κάθεται το τζακ ποτ... Προσοχή λοιπόν ειδικά σήμερα, που κάποια χοντροκομμένα ψέματα θα φορέσουν την προβιά του αυθεντικού. Είδα ήδη τουλάχιστον 3 στην πρωινή ματιά στον τύπο!

ΟΥ ΚΛΕΨΕΙΣ ( Η ΤΑΙΝΙΑ)...

Hθογραφική ταινία του Ντίμη Δαδήρα από το 1965.

Οι κάτοικοι ενός χωριού έχουν έθιμο να κλέβουν ο ένας τον άλλο. Ο παπάς και ο αστυνόμος της περιοχής προσπαθούν μάταια να τους σταματήσουν.

Ακόμα κι όταν πείθονται ότι είναι αμαρτία να κλέβουν ο ένας τον άλλο, οι χωρικοί αποφασίζουν να κλέψουν το διπλανό χωριό...

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ "ΕΘΙΜΟ" ΜΕ ΤΙΣ ΜΠΑΛΩΘΙΕΣ. ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΑΛΗΘΕΙΑ;

Το παρεξηγημένο σήμερα Κρητικό "έθιμο" με τις μπαλωθιές σε κοινωνικές συγκεντρώσεις...
Πως ξεκίνησε όμως κάποτε, στα χρόνια της παράδοσης;




Ένας παλαιός "καψομπαρούτης" απαντά...

ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ...

Μερικά έθιμα και δεισιδαιμονίες από της Κρήτης την παράδοση όπως αυτή καταγράφτηκε, για την Κυριακή την Τυρινή δηλαδή την τελευταία αποκριά, καθώς και την επόμενη της μέρα, την Καθαρή Δευτέρα:

• Αν φταρνιστεί κανείς στ' αποκριάτικο τραπέζι, το θεωρούν για κακό (ξενιτειά ή θάνατος, λέει η γρια και στενοχωριέται).
• Τα ψίχουλα του ψωμιού του τραπεζιού της τελευταίας αποκριάς, τα φυλάγουν τα κορίτσια για να τα βάλουν το βράδυ στο μαξιλάρι τους, κι ίσως ονειρευτούν ποιον θα πάρουν!
• Στ' αποκριάτικα τραπέζια της τελευταίας ιδίως Κυριακής, τα φαγητά δεν σηκώνονται όλη μέρα κι ως τα μεσάνυχτα το τραπέζι δεν ξεστρώνεται.
  Στ' αποκριάτικα τραπέζια δεν τρώνε μόνοι τους οι άνθρωποι του σπιτιού. Φέρνουν κι άλλοι συγγενείς και φίλοι τα φαγητά τους κι έτσι γίνεται μια συντροφιά μεγάλη όπου εύκολα δημιουργείται κέφι και γλέντι που κρατά ως το ξημέρωμα. Απόψε, ιδιαίτερα της Τυρινής το βράδυ, θα παιχτούν παιχνίδια, θα γίνουν αστεία, θα χορευτούν χοροί μέχρι κι "αράπικος" και θα τραγουδησουν μαντινάδες και τραγούδια αστεία και κάπου - κάπου ελευθερόστομα:

Με τη θεια μου τη Θοδώρα, επηγαίναμε στη Χώρα...

Τα Σάββατα των τριών τελευταίων βδομάδων: "τση Κρέτινης, τση Τυρινής, τση Πρώτης εβδομάδας (των Νηστειών)", οι γυναίκες δεν λούζονται και δεν καλλωπίζονται, γιατί κατά που λέει η πατρογονική κατάρα (καλύτερα οι φοβίες με τις οποίες το παπαδαριό κρατά υποταγμένο το πόπολο), όσες δεν υπακούουν είναι αφορισμένες...

Την επόμενη μέρα την Καθαρά Δευτέρα πρωί - πρωί καθαρίζονται τα πιάτα, τα μαγειρικά σκεύη και λοιπά κουζινικά με βραστό νερό και πολύ σαπούνι για να φύγει κάθε απομεινάρι φαγητού που "λερώνει", είναι δηλαδή πασχαλινό...

Κι ακόμη "γιατί ο Χριστιανός καθαρίζει κι από πλευράς διατροφής, γιατί σταματά κάθε κρεάτινο φαγητό κι αρχίζει τα νηστίσιμα. Βγαίνει στο ύπαιθρο, ακριβώς για να τονίσει την έννοια του καθαρμού και της αλλαγής. Ως και το ψωμί της μέρας ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τ' άζυμα της Παλαιάς Διαθήκης, η λαγάνα". Τα απομεινάρια δε της προηγούμενης μέρας τα θάβανε και τα κλαίγανε με μοιρολόγια, όπως:

Ο Κρέως εξεψύχησε κι ο Τύρος αποθαίνει,
και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!

• Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας κατά το έθιμο, ήθελε ν' αλείψουνε τσι παλάμες τους με λάδι και να τσι περάσουνε μια δυο φορές χαϊδευτικά γύρω - γύρω απού το τσικάλι γή το τηγάνι τους. Κι ύστερα, τα χέρια τους σφιχτή γροθιά, δεν επροδούδανε το μυστικό τους, ώσπου ν' απαντήξουνε τον τυχερό που θα τ' ακούσει.

Καλώς το και καλώς μου το, πώς το παχύνανε τα φαητά των Αποκράδω
Εφούσκωσες μάγουλα, εκατέβασες προγουλάκια, εγυάλισε το κούτελό σου.

Ο ήλιος ωστόσο, από τα Χριστούγεννα έχει ψηλώσει ως δυο μπόγια στον ουρανό κι η ώρα σιμώνει καθώς φτάνουν τα συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, για να πάνε σ' εξοχικό κοντινό μέρος παραθαλάσσιο ή βουνήσιο, ν' ανοίξουνε τη Σαρακοστή...

Το κέφι θαρρείς κι από χτες βράδυ συνεχίζει αμείωτο και σ' όλην την διαδρομή, ώσπου να φτάσουν Ένα μεγάλο υφαντό πεσκήρι, απλώνεται κάτω στην πρασινισμένη ήδη γης, κι απάνω του στρώνουνται, πλούσια τα ελέη του Θεού...

Λουμπίνοι γλυκαμένοι παστές ελιές και ταραμάς, χαλβάς και παξιμάδι, ψαρές και μαρούλια, φρέσκα κρεμμύδια και σκόρδα, ραπάνια και καλαμάρια, λαγάνα, κρασί και πορτοκάλια πολλά, συμπληρώνουν το εξοχικό νηστίσιμο τραπέζι. Αρχίζουν από φλούδα πορτοκαλιού, για να πάρουνε το ρόδινο χρώμα του. Κι ύστερα, ορεκτικά και κρασί... Τούτο το τραπέζι θαρρείς κι αποζητά το πιοτό συνέχεια, για να ποτίζει ότι τρώνε στο στομάχι τους, γιατί πίνουνε, ξαναπίνουνε κι ευχολογούνε...

Από καιρό σε καιρό, φέρνουν και κάποιο που κατηγορείται ότι προσπάθησε να εγκαταλείψει την εύθυμη παρέα του, ή ότι διέπραξε κάποια άλλη αξιόποινη πράξη. Ο καδής (παλιός δικαστής) του επιβάλλει μιαν αστεία τιμωρία, που σκορπά γέλιο και κέφι σ' όλους, π.χ. τον καταδικαζει να μιμηθεί τη φωνή γαϊδάρου, πετεινού κ.λπ.)

Μια από τις μαντικές ενέργειες είναι η γνωστή αρμυρόπιτα. Η πίτα δηλαδή που ζυμώνεται από μια κοπέλα της γειτονιάς, με αλεύρι που δεν είναι από το σπίτι της και με πολύ πολύ αλάτι. Ψήνεται το απόγεμα της Καθαρής Δευτέρας στα κάρβουνα.
Τρώγεται κρυφά, το βράδυ της ίδιας μέρας από τα κορίτσια, για να διψάσουν τη νύχτα και να ονειρευτούν πώς κάποιος τους δίνει νερό. Αυτός πιστεύουν πως θα ειναι και ο μελλοντικός σύζυγός των. Ωσπου να τις πάρει ο ύπνος ψιθυρίζουν και μελετούν:
- Αυτός που θα στεφανωθώ, να μου δώσει το νερό!

Μαζί της κι αυτή η Αποκριά πήρε μιαν περίοδο φαγοποτιού, σπατάλης, διασκέδασης και ευθυμίας. Μια περίοδο που μας χάρισε πλουσιοπάροχα ευχάριστες ώρες ξενοιασιάς και κεφιού, που τις ζήσαμε και τις χαρήκαμε.

Χρόνια Πολλά και Καλή Σαρακοστή!

Η ΚΥΡΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ...

Φύγανε και οι Αποκρές, πάνε κι οι Τυρινάδες,

και μπήκεν η Σαρακοστή με τις εφτά βδομάδες,

Φεύγει και πάει η Αποκρά, πάνε και τα ποτήρια

και μπαίνει η Σαρακοστή, μ' ελιές και με κρομμύδια!

Αρχικά η Σαρακοστή διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα και ονομάζεται έτσι γιατί περιλαμβάνει ακριβώς σαράντα ημέρες νηστείας...

Υπήρχε ένα έθιμο με μια κατασκευή από χαρτί ή ζυμάρι που χρησιμοποιούνταν σαν ιδιότυπο ημερολόγιο και μετρούσε τις εβδομάδες της Σαρακοστής.

Μια φιγούρα γυναίκας με σταυρωμένα χέρια λόγω προσευχής, χωρίς στόμα λόγω νηστείας και με εφτά πόδια, που έκοβαν ένα κάθε βδομάδα που περνούσε, μέχρι το Πάσχα:

Την κυρά Σαρακοστή

που' ναι έθιμο παλιό

οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν

με αλεύρι και νερό.

Για στολίδι της φορούσαν

στο κεφάλι ένα σταυρό

μα το στόμα της ξεχνούσαν

γιατί νήστευε καιρό.

Και τις μέρες τις μετρούσαν

με τα πόδια της τα επτά

κόβαν ένα τη βδομάδα

μέχρι να ρθει η Πασχαλιά.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΚΙ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ...

Έθιμα των Θεοφανείων ή Φώτων:

• Κάλαντα των Φώτων. Ψάλλονται από τα παιδιά την παραμονή της εορτή σε πολλές παραλλαγές. Οι περισσότερες αρχίζουν με τους στίχους: «Σήμερα είν' τα Φώτα και ο φωτισμός / και χαρά μεγάλη και αγιασμός ....»

• Ανέλκυση του Σταυρού (το «πιάσιμο του Σταυρού») από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν πρώτα τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Στον Πειραιά απαγορεύτηκε από τα προπολεμικά χρόνια η ανέλκυση του Σταυρού από βουτηχτές, έπειτα από μια θανάσιμη συμπλοκή μεταξύ τους. Στις μέρες μας, η ανέλκυση γίνεται από τον Επίσκοπο με την κορδέλα που φέρει ο Σταυρός.
• Αγιασμός των οικιών από τους ιερείς. Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό. Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα...

Η εορτή των Θεοφανίων περικλείει άλλωστε και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων. Ο Αγιασμός στη χώρα μας έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων, καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων. Η τελευταία αυτή έννοια δεν είναι αυστηρά χριστιανική, αλλά έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.

Η κατάδυση του Σταυρού κατά τη λαϊκή πίστη, δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες. Οι κάτοικοι πολλών περιοχών μετά τη κατάδυση τρέχουν στις παραλίες ή στις όχθες ποταμών και λιμνών για να πλύνουν τα αγροτικά τους εργαλεία, ακόμη και εικονίσματα.

Κατά τη λαϊκή δοξασία, ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους, που την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό. Αυτή ακριβώς η διαδικασία δεν αποτελεί παρά επιβίωση της αρχαίας αθηναϊκής γιορτής των «Πλυντηρίων»...

ΕΘΙΜΑ, ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΠΑΛΩΘΙΕΣ...

Ποιος λέει πως υπάρχει ηθική υποχρέωση να τηρούνται όλα τα έθιμα ακόμη και αν είναι ανόητα ή βάρβαρα ή φονικά για αθώους πολίτες;
Από πού προκύπτει ότι πρέπει να συνεχίζεται ένα έθιμο που το έχει εντελώς στρεβλώσει η παράνομη εμπορευματοποίηση των όπλων και όταν όσοι το τηρούν ρισκάρουν τη ζωή άλλων;

Τα γεγονότα στον Μυλοπόταμο μα συχνά κι αλλού, επιβεβαίωσαν ξανά ότι το έθιμο της μπαλωθιάς έχει εκφυλιστεί και ότι η ανεξέλεγκτη οπλοκατοχή είναι παράγοντας που δυναμώνει την παραβατικότητα.
Οι μπαλωθιές στην Κρήτη, σίγουρα δεν είναι έθιμο αιώνων. Εξάλλου πώς να ήταν, αφού μέχρι λίγο πριν την επανάσταση του 1866 τα πυροβόλα όπλα στην Κρήτη ήταν ελάχιστα. Ίσως γι αυτό δεν αποτέλεσε ποτέ πηγή νομικού δικαίου, ως έθιμο.

Στην πράξη «μπαλωθιές» ήταν λίγοι πυροβολισμοί στον αέρα, συνήθως από τον πατέρα του γαμπρού ή της νύφης ή τον πατέρα του παιδιού που βαφτιζόταν, με όπλα κειμήλια από τους απελευθερωτικούς αγώνες, που χρησιμοποιούνταν όμως με πλήρη συνείδηση της ιστορικής τους σημασίας.

Έθιμα που ήταν απορριπτέα, η κοινωνία τα απέβαλε.
Όπως για παράδειγμα το έθιμο της επίδειξης του σεντονιού με το αίμα της παρθένας νύφης την επόμενη του γάμου. Το έθιμο εγκαταλείφθηκε, αφού πέρασε μια μεταβατική σύντομη περίοδος που το απαραίτητο για επίδειξη αίμα, το εξασφάλιζε ένας φουκαράς κόκορας με τη ζωή του! Σήμερα από κανένα δεν λείπει το έθιμο!

Σήμερα αντί για τήρηση ενός εθίμου ως σεβασμού στην παράδοση, βρισκόμαστε μπροστά σε μια εκτροχιασμένη και αρκετές φορές φονική κατάσταση.

Οι μπαλωθιές σκοτώνουν ή τραυματίζουν συχνά αθώους και ανυποψίαστους πολίτες. Από έθιμο εκφυλίστηκε και κάποιοι κατάφεραν να μετεξελίξουν το έθιμο σε βαρβαρότητα, με την εικόνα κάποιων καλασνικοφόρων και κουμπουροφόρων συντοπιτών μας, να κραδαίνουν τα όπλα και να πυροβολούν όπου τύχει ή καμιά φορά και στα κεφάλια των άλλων.
Εδώ στην Κρήτη κάνουμε ότι δεν καταλαβαίνουμε ότι το συνεργαζόμενο συνάφι των ελλήνων και αλλοδαπών εμπόρων όπλων οδήγησε την παραδοσιακή μπαλωθιά, στον εκτροχιασμό. Ένα συνάφι που συνέβαλλε να εκφυλιστεί αυτό το κρητικό έθιμο, λεηλατώντας τις αλβανικές κι άλλες τριτοκοσμικές (από τον κομμουνισμό) στρατιωτικές αποθήκες και πλουτίζοντας από αυτό.
Όπως ακριβώς ανάλογο σινάφι επέβαλε και την τεράστια εξάπλωση των ναρκωτικών στις νεώτερες γενιές καλοπερασάκηδων Ελλήνων.

Όλοι ως πολίτες έχουμε κάποια ευθύνη, γιατί καθόμαστε μακριά και σιωπηλοί από αυτό το τριτοκοσμικό κατάντημα να πέφτουν από παντού κουμπουριές και ριπές από (τεχνολογικά ξεπερασμένα πιά) καλάσνικοφ σχεδόν σε κάθε εκδήλωση.
Αλλά πρώτα και κύρια έχουν ευθύνη όλοι ανεξαίρετα οι πολιτικοί, και οι λοιποί κρατικοί και τοπικοί παράγοντες που παρακολουθούν απαθείς αυτό το χάλι είτε από φόβο ή καιροσκοπισμό ή ψηφοθηρία.
Και με την ευκαιρία:
Τι γίνανε οι βαρύγδουπες δεσμεύσεις που ανέλαβαν Κρητικοί πολιτικοί τον Ιούλιο του 2005, οι οποίοι υπέγραψαν το «Πρωτόκολλο Διακήρυξης Ενάντια στην Παράνομη Οπλοφορία και Οπλοχρησία», που παρουσίασε στα Ανώγεια ο τότε υπουργός Δημόσιας Τάξης; Πολλοί από τους υπόλοιπους πολιτικούς μας συνεχίζουν να χορεύουν και γλεντοκοπούν πλάι - πλάι με τα καλάσνικοφ!
Μήπως οργανώθηκε τότε απλά μια φιέστα εντυπώσεων χωρίς να έχει η κυβέρνηση πρόθεση να ασχοληθεί στη συνέχεια επί της ουσίας;
Μήπως ορισμένοι πολιτικοί που το υπέγραψαν, με πλήρη συνείδηση ότι δεν θα τιμήσουν την υπογραφή τους, είναι οι ίδιοι μέρος του προβλήματος;

Είναι καιρός να ζητηθεί, ως πρώτο μέτρο, από τους πολιτικούς και τους τοπικούς παράγοντες του νομού μας τουλάχιστον, να υπογράψουν μια δημόσια συμφωνία δέσμευσης ότι:
Σε οποιαδήποτε εκδήλωση παρευρίσκονται, από τη στιγμή που θα αρχίσουν πυροβολισμοί, να καλούν από μικροφώνου τους οπλοφόρους να σταματήσουν.
Αν συνεχίζονται οι πυροβολισμοί να στέλνουν ισχυρό μήνυμα αντίδρασης με την αποχώρησή τους.
Αν δεν αποχωρούν θα τους βαραίνει και ανάλογη πολιτική ευθύνη.
Υπάρχουν ιδέες να γίνουν μερικά σκοπευτήρια και να περιοριστούν εκεί οι φανατικοί του είδους. Μήπως πρέπει να ξεκινήσουν, μπας γλιτώσουμε στο μέλλον τους υποψήφιους νεκρούς και τραυματίες αλλά και την παραπέρα προσβολή της ιστορίας της Κρήτης;