Το ζητούμενο όμως είναι να είμαστε κι εμείς στις
Απόκριες, όσο καλούμαστε να είμαστε από τους οργανωτές των σχετικών
εκδηλώσεων που δεν είναι και λίγες πανελλαδικά. Τόσες που δε θυμάμαι να
έγιναν ποτέ άλλοτε. Όμως αλλού ο νούς μας.
Στα πολλά και διάφορα προβλήματα που μας απασχολούν και δεν μας αφήνουν να καρναβαλιστούμε...
Κι όμως υπάρχει ενδόμυχα σε κάθε άνθρωπο τάση, μια ανάγκη που θέλει να νιώσει, να ξεφύγει και να τολμήσει τη μεγάλη ανατροπή...
Πως ν' αφεθούμε στον ρυθμο της Αποκριάς, με όσα
συμβαίνουν γύρω μας; θα πείτε. Με τι μυαλό λοιπόν και τι δύναμη να
βγούμε στους δρόμους και να χαρούμε;
Αν ξεσυνοριστούμε ωστόσω, δύσκολα θα βρούμε μέρες να κλέψουμε του Χάρου!
Μερικά έθιμα και δεισιδαιμονίες από της Κρήτης την παράδοση όπως αυτή καταγράφτηκε, για την Κυριακή την Τυρινή δηλαδή την τελευταία αποκριά, καθώς και την επόμενη της μέρα, την Καθαρή Δευτέρα:
Αν φταρνιστεί κανείς στ' αποκριάτικο τραπέζι, το θεωρούν για κακό (ξενιτειά ή θάνατος, λέει η γρια και στενοχωριέται).
Τα ψίχουλα του ψωμιού του τραπεζιού της τελευταίας αποκριάς, τα φυλάγουν τα κορίτσια για να τα βάλουν το βράδυ στο μαξιλάρι τους, κι ίσως ονειρευτούν ποιον θα πάρουν!
Στ' αποκριάτικα τραπέζια της τελευταίας ιδίως Κυριακής, τα φαγητά δεν σηκώνονται όλη μέρα κι ως τα μεσάνυχτα το τραπέζι δεν ξεστρώνεται. Στ' αποκριάτικα τραπέζια δεν τρώνε μόνοι τους οι άνθρωποι του σπιτιού. Φέρνουν κι άλλοι συγγενείς και φίλοι τα φαγητά τους κι έτσι γίνεται μια συντροφιά μεγάλη όπου εύκολα δημιουργείται κέφι και γλέντι που κρατά ως το ξημέρωμα. Απόψε, ιδιαίτερα της Τυρινής το βράδυ, θα παιχτούν παιχνίδια, θα γίνουν αστεία, θα χορευτούν χοροί μέχρι κι "αράπικος" και θα τραγουδησουν μαντινάδες και τραγούδια αστεία και κάπου - κάπου ελευθερόστομα:
Με τη θεια μου τη Θοδώρα, επηγαίναμε στη Χώρα...
Τα Σάββατα των τριών τελευταίων βδομάδων: "τση Κρέτινης, τση Τυρινής, τση Πρώτης εβδομάδας (των Νηστειών)", οι γυναίκες δεν λούζονται και δεν καλλωπίζονται, γιατί κατά που λέει η πατρογονική κατάρα (καλύτερα οι φοβίες με τις οποίες το παπαδαριό κρατά υποταγμένο το πόπολο), όσες δεν υπακούουν είναι αφορισμένες...
Την επόμενη μέρα την Καθαρά Δευτέρα πρωί - πρωί καθαρίζονται τα πιάτα, τα μαγειρικά σκεύη και λοιπά κουζινικά με βραστό νερό και πολύ σαπούνι για να φύγει κάθε απομεινάρι φαγητού που "λερώνει", είναι δηλαδή πασχαλινό...
Κι ακόμη "γιατί ο Χριστιανός καθαρίζει κι από πλευράς διατροφής, γιατί σταματά κάθε κρεάτινο φαγητό κι αρχίζει τα νηστίσιμα. Βγαίνει στο ύπαιθρο, ακριβώς για να τονίσει την έννοια του καθαρμού και της αλλαγής. Ως και το ψωμί της μέρας ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τ' άζυμα της Παλαιάς Διαθήκης, η λαγάνα". Τα απομεινάρια δε της προηγούμενης μέρας τα θάβανε και τα κλαίγανε με μοιρολόγια, όπως:
Ο Κρέως εξεψύχησε κι ο Τύρος αποθαίνει, και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!
Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας κατά το έθιμο, ήθελε ν' αλείψουνε τσι παλάμες τους με λάδι και να τσι περάσουνε μια δυο φορές χαϊδευτικά γύρω - γύρω απού το τσικάλι γή το τηγάνι τους. Κι ύστερα, τα χέρια τους σφιχτή γροθιά, δεν επροδούδανε το μυστικό τους, ώσπου ν' απαντήξουνε τον τυχερό που θα τ' ακούσει.
Καλώς το και καλώς μου το, πώς το παχύνανε τα φαητά των Αποκράδω Εφούσκωσες μάγουλα, εκατέβασες προγουλάκια, εγυάλισε το κούτελό σου.
Ο ήλιος ωστόσο, από τα Χριστούγεννα έχει ψηλώσει ως δυο μπόγια στον ουρανό κι η ώρα σιμώνει καθώς φτάνουν τα συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, για να πάνε σ' εξοχικό κοντινό μέρος παραθαλάσσιο ή βουνήσιο, ν' ανοίξουνε τη Σαρακοστή...
Το κέφι θαρρείς κι από χτες βράδυ συνεχίζει αμείωτο και σ' όλην την διαδρομή, ώσπου να φτάσουν Ένα μεγάλο υφαντό πεσκήρι, απλώνεται κάτω στην πρασινισμένη ήδη γης, κι απάνω του στρώνουνται, πλούσια τα ελέη του Θεού...
Λουμπίνοι γλυκαμένοι παστές ελιές και ταραμάς, χαλβάς και παξιμάδι, ψαρές και μαρούλια, φρέσκα κρεμμύδια και σκόρδα, ραπάνια και καλαμάρια, λαγάνα, κρασί και πορτοκάλια πολλά, συμπληρώνουν το εξοχικό νηστίσιμο τραπέζι. Αρχίζουν από φλούδα πορτοκαλιού, για να πάρουνε το ρόδινο χρώμα του. Κι ύστερα, ορεκτικά και κρασί... Τούτο το τραπέζι θαρρείς κι αποζητά το πιοτό συνέχεια, για να ποτίζει ότι τρώνε στο στομάχι τους, γιατί πίνουνε, ξαναπίνουνε κι ευχολογούνε...
Από καιρό σε καιρό, φέρνουν και κάποιο που κατηγορείται ότι προσπάθησε να εγκαταλείψει την εύθυμη παρέα του, ή ότι διέπραξε κάποια άλλη αξιόποινη πράξη. Ο καδής (παλιός δικαστής) του επιβάλλει μιαν αστεία τιμωρία, που σκορπά γέλιο και κέφι σ' όλους, π.χ. τον καταδικαζει να μιμηθεί τη φωνή γαϊδάρου, πετεινού κ.λπ.)
Μια από τις μαντικές ενέργειες είναι η γνωστή αρμυρόπιτα. Η πίτα δηλαδή που ζυμώνεται από μια κοπέλα της γειτονιάς, με αλεύρι που δεν είναι από το σπίτι της και με πολύ πολύ αλάτι. Ψήνεται το απόγεμα της Καθαρής Δευτέρας στα κάρβουνα. Τρώγεται κρυφά, το βράδυ της ίδιας μέρας από τα κορίτσια, για να διψάσουν τη νύχτα και να ονειρευτούν πώς κάποιος τους δίνει νερό. Αυτός πιστεύουν πως θα ειναι και ο μελλοντικός σύζυγός των. Ωσπου να τις πάρει ο ύπνος ψιθυρίζουν και μελετούν: - Αυτός που θα στεφανωθώ, να μου δώσει το νερό!
Μαζί της κι αυτή η Αποκριά πήρε μιαν περίοδο φαγοποτιού, σπατάλης, διασκέδασης και ευθυμίας. Μια περίοδο που μας χάρισε πλουσιοπάροχα ευχάριστες ώρες ξενοιασιάς και κεφιού, που τις ζήσαμε και τις χαρήκαμε.
Η εμφάνιση της μάσκας ανάγεται σε αρχαίες μυστηριακές θρησκευτικές τελετές: Για κάλυψη προσώπων ιερέων ή για δημιουργία υποβολής και επιβολής ενός θεϊκού μυστηρίου. Τα πιο παλιά προσωπεία βρέθηκαν στο βασιλικό νεκροταφείο της Ουρ στη Μεσοποταμία και αποτελούσαν στοιχεία τέτοιων θρησκευτικών τελετών. Δεν υπάρχει λαός που για τους δικούς του λόγους να μην είχε το έθιμο της μασκαράτας (Κίνα, ασιατικές, αφρικανικές χώρες, κ.λπ.). Οι ειδικοί μιλούν για εμφάνιση της μάσκας κατά την εποχή που πάτησε το πόδι του στη γη ο πρώτος άνθρωπος. Τη θεωρούν ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης κι ως ένα πνευματικό προϊόν ενός ανώτερου εξελικτικά όντος, όπως είναι ο άνθρωπος.
Η μάσκα ως προσωπείο χρησιμοποιήθηκε στο αρχαίο Ελληνικό θέατρο σε ποικίλους δηκτικούς, σατιρικούς, αλλά και τραγικούς ρόλους.
Η μάσκα φαίνεται πως είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη ζωή μας, τόσο ως στοιχείο πρόκλησης ευθυμίας και χαράς (Απόκριες), όσο και ως στοιχείο κάλυψης της βαρβαρότητας (Πολιτική - Διπλωματία). Τα μεγαλύτερα εγκλήματα έγιναν και θα συνεχίσουν να γίνονται κάτω από "μάσκες" φραστικών ή εικονικών επιχειρημάτων ("εκδημοκρατισμός, ειρηνευτικές επεμβάσεις, ανεξαρτητοποιήσεις" κ.λπ.).
Η μάσκα έχει συνδεθεί με το πολιτικό ψεύδος, γι αυτό και θα θέλαμε να πούμε στους πολιτικούς όλων των κομμάτων, ιδεολογιών και αποχρώσεων: "κάτω οι μάσκες"!
Οι Απόκριες είναι σήμερα η μοναδική περίπτωση που μας παρέχεται η ευκαιρία να εξωτερικεύσουμε αυτά που έχουμε καλά κρυμμένα στο υποσυνείδητό μας. Να εκφραστούμε χωρίς δεσμεύσεις κι αναστολές, χωρίς κατά συνθήκην ψεύδη και συμβατικότητες.
Το καρναβάλι είναι η πιο ανέμελη γιορτή του χρόνου. Προσκαλεί μικρούς και μεγάλους να ντυθούν, να μασκαρευτούν, να ξεχαστούν, να ξεσκάσουν. Με παρελάσεις καρναβαλιστών με σώματα καλυμμένα ή ακάλυπτα και προκλητικά (όπως στη Βραζιλία), όπου δεν χωράνε οι καθημερινές απαγορεύσεις. Τώρα γίνονται αυτοσχέδιοι χοροί με υπαινικτικούς συμβολισμούς και "σεξιστικά" σχόλια: με φαλλοφορία, βωμολοχίες, χειρονομίες κι άλλες εκφράσεις ελευθεριότητας
Τα εξ αμάξης και τα ξανάστροφα, με ταυτόχρονη παρωδία γάμου και θανάτου, με τρελούς χορούς και σκωπτικά τραγούδια, με εικονικές βιαιοπραγίες και άφθονο φαγοπότι, με μέθη και τρέλα, με αντιμετάθεση των κοινωνικών ρόλων να δίνουν και παίρνουν. Προσπαθούμε έστω και φευγαλέα για λίγες μέρες, να εξορκίσουμε την ίδια την αβίωτη ζωή μας και να ξεγελάσουμε το θάνατο...
Σκεφθείτε μόνο πόσοι επισκέπτες ταξιδεύουν σε Πάτρα, Ξάνθη, Νάουσα, Ρέθυμνο κλπ προορισμούς - τόπους καρναβαλιών για να γλεντήσουν, ή έστω να δουν τους άλλους να γλεντούν!
Και επειδή η υπέρβαση που με την ασφάλεια της μάσκας κάνουμε πρόκειται να δείξει τον πραγματικό μας εαυτό, ας φροντίσουμε τον τύπο της μάσκας που θα φορέσουμε: να ανταποκρίνεται στην ψυχοσύνθεσή μας...
